Những đặc điểm nổi bật của xã hội cộng sản nguyên thủy

Tác giả: Tran Jenny - Cập nhật: 03/10/2024

Xã hội cộng sản nguyên thủy được xem là hình thức tổ chức xã hội đầu tiên của loài người, khi mà tài nguyên và của cải đều được chia sẻ bình đẳng giữa các thành viên. Trong thời kỳ này không có sự phân biệt giai cấp, con người sống thành từng nhóm nhỏ, cùng săn bắn hái lượm để tồn tại.

Cùng khám phá những đặc điểm về lối sống, cơ chế tổ chức và lý do sự biến đổi của hệ thống xã hội cộng sản nguyên thủy qua thời gian trong nội dung bài viết sau.

Mục Lục

Cộng sản nguyên thủy là gì?

Xã hội cộng sản nguyên thủy là một hình thức xã hội mà tất cả các thành viên đều bình đẳng về quyền lợi và trách nhiệm. Không có sự phân chia tài sản hay của cải tư nhân, mọi người cùng chia sẻ tài nguyên thiên nhiên, lương thực và công cụ để phục vụ nhu cầu sinh tồn. Đây là thời kỳ mà loài người chưa có khái niệm về tư hữu, thay vào đó là sự hợp tác và đoàn kết.

Thời kỳ cộng sản nguyên thủy kéo dài từ khi loài người xuất hiện đến khi nền nông nghiệp bắt đầu phát triển, khoảng 10.000 năm trước Công nguyên. Trong giai đoạn này, con người chủ yếu sống bằng việc săn bắn, hái lượm và di cư để tìm kiếm thực phẩm.

Thời kì xã hội cộng sản nguyên thủy con người chủ yếu sống bằng việc săn bắn, hái lượm

Đặc điểm nổi bật của xã hội cộng sản nguyên thủy

Xã hội cộng sản nguyên thủy là giai đoạn sơ khai nhất trong tiến trình phát triển của loài người, tồn tại trong thời kỳ mà con người sống thành từng nhóm nhỏ, dựa vào sự hợp tác và chia sẻ tài nguyên để sinh tồn.

Những đặc điểm nổi bật của xã hội này phản ánh cách thức con người ứng phó với môi trường, đảm bảo sự tồn tại và phát triển với những đặc điểm chính:

Sự bình đẳng và không có giai cấp

Trong xã hội cộng sản nguyên thủy, sự bình đẳng là một yếu tố chủ đạo. Mọi thành viên trong cộng đồng đều có quyền ngang nhau trong việc quyết định và sử dụng tài nguyên.

Không có sự phân chia giai cấp, quyền lực hay địa vị xã hội. Tất cả đều được coi là bình đẳng trong việc chia sẻ thành quả lao động như thực phẩm, nơi ở và các nguồn tài nguyên khác. Sự bình đẳng này xuất phát từ nhu cầu sinh tồn trong một môi trường khắc nghiệt.

Khi tài nguyên khan hiếm và việc thu thập thức ăn phụ thuộc vào sức lao động tập thể, không ai có thể tích trữ tài sản riêng cho mình. Việc cùng nhau làm việc và hưởng lợi chung đảm bảo sự tồn tại lâu dài của cả nhóm nên không để lại sự phân hóa giữa các thành viên.

Sự chia sẻ tài nguyên và lối sống tập thể

Trong xã hội cộng sản nguyên thủy, tài nguyên được chia sẻ công bằng giữa các thành viên. Khi một người săn được thú, thực phẩm được chia cho toàn bộ nhóm, không có ai được hưởng lợi nhiều hơn người khác. Đây là một hình thức phân chia công bằng, dựa trên nhu cầu sinh tồn của cả cộng đồng.

Lối sống tập thể đóng vai trò quan trọng trong sự tồn tại của xã hội. Việc chia sẻ không chỉ là về vật chất, mà còn về trách nhiệm và công việc hàng ngày. Mọi người cùng nhau làm việc để thu hoạch thực phẩm, dựng nơi ở và chăm sóc nhóm. Điều này không chỉ tạo ra sự đoàn kết mà còn đảm bảo rằng tất cả đều có vai trò và trách nhiệm trong việc duy trì cộng đồng.

Người San ở hoang mạc Kalahari

Săn bắn và hái lượm là phương thức kiếm sống chủ yếu

Người nguyên thủy sống chủ yếu bằng săn bắn và hái lượm. Đây là phương thức kiếm sống phù hợp với điều kiện tự nhiên và môi trường sống của con người thời kỳ đó. Họ di chuyển liên tục để tìm kiếm nguồn thức ăn và nước uống, không định cư lâu dài ở một nơi.

Sự phối hợp trong hoạt động săn bắn là điều cốt yếu. Để bắt được những loài thú lớn, con người phải làm việc cùng nhau, phân chia nhiệm vụ rõ ràng.

Sự hợp tác này giúp tăng khả năng sống sót trong một môi trường tự nhiên khó khăn. Ngoài ra, hái lượm cũng là nguồn thực phẩm quan trọng, đảm bảo nguồn dinh dưỡng đa dạng cho cộng đồng.

Tính tự cung tự cấp và không có nền kinh tế phức tạp

Xã hội cộng sản nguyên thủy không có hệ thống kinh tế phức tạp hay tiền tệ. Họ sống theo hình thức tự cung tự cấp, tự sản xuất và tiêu thụ những gì mình thu hoạch. Không có khái niệm về sở hữu cá nhân, tài sản hay trao đổi thương mại. Mọi thứ được sử dụng chung trong cộng đồng và không có sự tích lũy tài sản.

Việc sản xuất công cụ và thực phẩm chỉ nhằm đáp ứng các nhu cầu cơ bản về sinh tồn như ăn uống, nơi ở và bảo vệ khỏi các mối nguy hiểm từ thiên nhiên. Đây là lý do tại sao nền kinh tế của xã hội cộng sản nguyên thủy rất đơn giản, không phát triển theo hướng trao đổi hàng hóa hay thương mại quốc tế.

Sự phát triển của kỹ thuật và công cụ sơ khai

Dù sống trong môi trường khắc nghiệt, người nguyên thủy đã biết cách sáng tạo và sử dụng các công cụ đơn giản để giúp cuộc sống dễ dàng hơn. Họ sử dụng các vật liệu từ thiên nhiên như đá, xương và gỗ để chế tạo công cụ săn bắn và thu hoạch thực phẩm. Các công cụ này tuy đơn giản nhưng rất hiệu quả, giúp họ săn bắt, chế biến thức ăn và xây dựng nơi ở.

Một trong những phát minh quan trọng nhất của thời kỳ này là việc sử dụng lửa. Lửa không chỉ giúp nấu chín thức ăn, làm ấm cơ thể mà còn bảo vệ con người khỏi thú dữ và sưởi ấm trong những đêm lạnh giá. Lửa cũng là yếu tố giúp con người tăng cường khả năng sống sót và duy trì sự ổn định trong cộng đồng

Chế độ cộng sản nguyên thủy và sự biến đổi

Chế độ cộng sản nguyên thủy

Chế độ cộng sản nguyên thủy là mô hình xã hội không có giai cấp và sở hữu cá nhân. Trong xã hội này, mọi người chia sẻ tài nguyên thiên nhiên và cùng nhau lao động để đáp ứng nhu cầu sinh tồn. Một số đặc điểm nổi bật của chế độ này gồm:

Sở hữu chung tài sản: Tất cả tài nguyên, bao gồm thực phẩm, công cụ và nơi ở đều thuộc về cộng đồng. Không có khái niệm về sở hữu cá nhân hoặc tích lũy tài sản riêng. Điều này đảm bảo rằng mọi thành viên trong nhóm đều có quyền tiếp cận và sử dụng tài nguyên một cách công bằng.
Lao động tập thể và chia sẻ công việc: Mọi người cùng tham gia vào các hoạt động như săn bắn, hái lượm và chăm sóc nhóm. Công việc được chia sẻ dựa trên khả năng và sức khỏe của mỗi người, và không có sự chuyên môn hóa lao động như trong xã hội hiện đại.
Bình đẳng xã hội: Vì không có sự phân chia về tài sản và của cải, xã hội cộng sản nguyên thủy không có giai cấp. Mọi người đều bình đẳng, không có sự khác biệt lớn về quyền lợi hoặc quyền lực giữa các thành viên trong cộng đồng.
Tự cung tự cấp: Trong chế độ này, không có hệ thống trao đổi hàng hóa hay tiền tệ. Mọi nhu cầu cơ bản đều được đáp ứng thông qua các hoạt động săn bắn và hái lượm. Hệ thống kinh tế rất đơn giản và không phát triển theo hướng trao đổi thương mại phức tạp.

Sự biến đổi từ chế độ cộng sản nguyên thủy

Sự phát triển của xã hội loài người dẫn đến những biến đổi quan trọng trong tổ chức xã hội, đưa con người từ chế độ cộng sản nguyên thủy đến một hệ thống xã hội có phân chia giai cấp, sở hữu tư nhân và các hình thức chính trị, kinh tế phức tạp hơn.

Sự ra đời của nông nghiệp: Khoảng 10.000 năm trước, con người bắt đầu chuyển từ săn bắn và hái lượm sang trồng trọt và chăn nuôi. Nền nông nghiệp cho phép con người định cư lâu dài, tích trữ lương thực và phát triển cộng đồng lớn hơn. Việc kiểm soát tài nguyên như đất đai và nguồn nước dẫn đến sự ra đời của khái niệm sở hữu tư nhân.
Sự xuất hiện của giai cấp: Khi con người bắt đầu sở hữu đất đai và tài sản, xã hội dần phân hóa. Những người có nhiều tài sản và quyền kiểm soát tài nguyên bắt đầu chiếm vị trí cao hơn trong xã hội. Tầng lớp lãnh đạo và người lao động dần hình thành, làm cho xã hội trở nên phân cấp và không còn bình đẳng như trong chế độ cộng sản nguyên thủy.
Phát triển lao động chuyên môn: Với nền kinh tế nông nghiệp, con người không chỉ tập trung vào sản xuất lương thực mà còn phát triển các ngành nghề khác như thủ công, xây dựng và buôn bán. Sự chuyên môn hóa lao động ngày càng rõ rệt, làm tăng năng suất và thúc đẩy sự phát triển xã hội.
Hình thành hệ thống chính trị và pháp luật: Khi xã hội trở nên phức tạp hơn, cần có hệ thống pháp luật và chính trị để quản lý tài sản, phân chia quyền lực và điều hành cộng đồng. Các hình thức tổ chức chính quyền sơ khai xuất hiện để duy trì trật tự xã hội và bảo vệ tài sản tư nhân.

Xã hội cộng sản nguyên thủy cho thấy sự cần thiết của sự đoàn kết, hợp tác và chia sẻ để tồn tại trong môi trường khắc nghiệt. Dù hệ thống này không tồn tại mãi mãi, nhưng nó đã đặt nền móng cho sự phát triển của loài người và là một bài học về tinh thần bình đẳng và cộng đồng trong xã hội.