Ý nghĩa bài thơ Nam Quốc Sơn Hà của Lý Thường Kiệt

Tác giả: Tran Jenny - Cập nhật: 07/10/2024

“Nam Quốc Sơn Hà” là một trong những bài thơ lịch sử nổi tiếng nhất của Việt Nam, được sáng tác bởi danh tướng Lý Thường Kiệt. Bài thơ đã vang lên trong cuộc chiến chống quân Tống, khẳng định chủ quyền của nước Đại Việt và thể hiện ý chí quật cường của dân tộc. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu ý nghĩa của từng câu thơ và giá trị lịch sử, văn học mà “Nam quốc sơn hà” mang lại.

Mục Lục

Bối cảnh ra đời của bài thơ Nam Quốc Sơn Hà của Lý Thường Kiệt

Bài thơ “Nam Quốc Sơn Hà” ra đời vào năm 1077, trong bối cảnh cuộc chiến chống quân Tống xâm lược Đại Việt. Lý Thường Kiệt, danh tướng kiệt xuất của nhà Lý, đã sử dụng bài thơ này như một phương tiện nâng cao tinh thần chiến đấu của quân dân Đại Việt trong trận chiến tại phòng tuyến sông Như Nguyệt.

Khi quân Tống hùng hổ tiến vào lãnh thổ Đại Việt, Lý Thường Kiệt cho truyền bài thơ từ trong đền thờ linh thiêng, làm quân địch hoang mang. Bài thơ không chỉ có ý nghĩa về mặt tinh thần mà còn là lời tuyên bố đanh thép về chủ quyền của nước Nam trước bất kỳ kẻ thù xâm lược nào.

Bài thơ Nam Quốc Sơn Hà ra đời vào năm 1077

Ý nghĩa bài thơ Nam Quốc Sơn Hà của Lý Thường Kiệt

Bài thơ “Nam Quốc Sơn Hà” (Sông núi nước Nam), từ lâu đã được gọi là “Thơ Thần“. Tương truyền rằng Lý Thường Kiệt đã cho người vào đền thờ hai vị thần Trương Hống và Trương Hát, đọc bài thơ này vào ban đêm để động viên tinh thần quân sĩ.

Bài thơ đã được vang lên giữa lúc cuộc chiến giữa Đại Việt và quân Tống đang diễn ra căng thẳng tại phòng tuyến sông Như Nguyệt (nay là sông Cầu), nằm giữa hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh.

Nam Quốc Sơn Hà

Nam quốc sơn hà Nam đế cư,

Tiệt nhiên định phận tại thiên thư.

Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm?

Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư!

Dịch nghĩa:

Sông núi nước Nam

Sông núi nước Nam thuộc về vua Nam,

Biên giới đã định sẵn trong sách trời.

Cớ sao giặc bạo ngược dám xâm phạm?

Chúng mày sẽ nhận lấy thất bại nhục nhã!

Bài thơ Nam Quốc Sơn Hà bản chữ Hán

— Câu đầu tiên khẳng định mạnh mẽ chủ quyền và sự độc lập của dân tộc. Núi sông của nước Nam thì đương nhiên phải thuộc về vua Nam, một sự thật hiển nhiên không thể chối cãi. Tương tự như nước Tống, nếu sông núi thuộc về vua Tống thì không ai có thể tranh cãi. Điều này đơn giản, nhưng chính chữ “Vua Nam ở” (Nam Đế cư) lại có ý nghĩa sâu sắc.

Thời phong kiến, vua là người tối cao, sở hữu toàn bộ đất nước và khái niệm “Vua Nam” ở đây tượng trưng cho quyền lực và sự thống trị của vua Nam trên mảnh đất này. Theo quan niệm Nho giáo, trung với vua cũng chính là trung với nước, bởi vua đại diện cho cả quốc gia và lãnh thổ.

Phải quay ngược lại dòng chảy lịch sử một chút để hiểu rằng, chữ “ĐẾ” trong bài thơ “Nam Quốc Sơn Hà” không phải là một từ ngẫu nhiên, mà nó mang ý nghĩa sâu xa về tư tưởng và văn hóa.

Kẻ xâm lược tự xưng mình là “Đế” của một quốc gia lớn, coi Đại Việt là một nước nhỏ bé, văn hóa kém cỏi. Nhưng Lý Thường Kiệt đã khẳng định rằng, nước Nam cũng có “Đế” – một vị vua cai quản một quốc gia lớn và có tên là Đại Việt, không hề thua kém.

Câu thơ “Nam quốc sơn hà Nam đế cư” vang lên như lời khẳng định rằng Đại Việt là một dân tộc có chủ quyền, có người lãnh đạo chính danh và đáng tự hào. Đây là một đất nước với biên giới rõ ràng, phong tục và văn hóa riêng biệt, và sự tồn tại mạnh mẽ của nó không thể bị phủ nhận.

— Câu thứ hai, “Tiệt nhiên định phận tại thiên thư” nhấn mạnh rằng chủ quyền này không chỉ là điều hiển nhiên mà còn được ghi sẵn trong “sách trời”.

Nếu kẻ xâm lược tự nhận là con của trời (Thiên tử), thì Lý Thường Kiệt đáp trả bằng việc khẳng định rằng vua Nam cũng là Thiên tử và chủ quyền của Đại Việt đã được trời định sẵn. Điều này dùng chính lập luận của kẻ thù để chống lại họ, vừa khéo léo vừa thuyết phục.

— Câu hỏi tu từ “Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm?” trong câu tiếp theo không chỉ để hỏi, mà còn để khẳng định sự phi lý của hành động xâm lược.

Kẻ thù được gọi là “nghịch lỗ” – những kẻ giặc phản nghịch, đi ngược lại đạo lý và chính nghĩa. Đây là lời lên án mạnh mẽ, không chỉ tố cáo hành động xâm lược mà còn đưa ra một thông điệp rõ ràng rằng bất kỳ ai dám vi phạm chủ quyền Đại Việt đều sẽ nhận lấy hậu quả.

— Câu cuối cùng, “Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư!” là lời khẳng định cho kết cục tất yếu của kẻ thù: bại vong.

Đây là lời tuyên bố của chính nghĩa, rằng kẻ xâm lược sẽ phải nhận lấy thất bại. Câu thơ không chỉ củng cố niềm tin tất thắng của quân dân Đại Việt mà còn là lời cảnh báo đến kẻ thù rằng chính nghĩa sẽ luôn chiến thắng.

“Nam Quốc Sơn Hà” từ lâu đã được coi là một trong những áng văn chương hùng tráng nhất và là “Tuyên ngôn độc lập” đầu tiên của Việt Nam. Chỉ với 28 chữ, bài thơ đã chứa đựng đầy đủ ý nghĩa về lòng yêu nước, tinh thần bất khuất và ý chí tự cường của dân tộc.

Tương truyền rằng, khi bài thơ này vang lên trong đêm tối tại sông Như Nguyệt, quân dân Đại Việt đã được tiếp thêm sức mạnh và ý chí chiến đấu, đánh bại quân Tống. Điều này cho thấy sức mạnh tinh thần của văn chương, không chỉ trong một trận chiến mà còn trong toàn bộ cuộc đấu tranh của cả dân tộc.

Văn chương có sức mạnh nâng đỡ cả một dân tộc. Những tác phẩm vĩ đại như “Nam Quốc Sơn Hà” không chỉ là kết quả của tài năng văn chương mà còn của những trí tuệ lớn, những người có khả năng dẫn dắt và thức tỉnh một dân tộc. Chính vì vậy, vai trò của tầng lớp trí thức luôn được đề cao từ quá khứ cho đến hiện tại.

Để nói thêm về văn bản của bài thơ “Nam Quốc Sơn Hà”, nhiều năm trước có một thông tin gây tranh cãi về việc phát hiện một tấm bia cổ khắc bài thơ này nhưng không có tên tác giả. Điều này đã gây xôn xao giới nghiên cứu văn học và một số nghi ngờ về tác giả thực sự của bài thơ đã được đưa ra.

Tuy nhiên, sự hoài nghi này vẫn chưa có cơ sở chắc chắn và nhiều người cho rằng đây chỉ là sự tạo dựng để gây hoang mang. Những trò ngụy tạo và âm mưu làm mờ đi giá trị của các tác phẩm văn học lịch sử không phải là điều hiếm gặp và chúng ta cần cảnh giác trước những thủ đoạn này.

Việc làm giả các “chứng cứ” để đánh lạc hướng lịch sử đã từng xảy ra, không chỉ ở các thời kỳ trước mà còn có trong hiện tại. Do đó, chúng ta cần giữ vững niềm tin vào giá trị thực của những tác phẩm lịch sử và văn học như “Nam Quốc Sơn Hà,” bởi chúng là niềm tự hào và sức mạnh tinh thần của dân tộc.

Bài thơ Nam Quốc Sơn Hà của Lý Thường Kiệt là một trong những tác phẩm quan trọng nhất trong lịch sử văn học và tinh thần dân tộc Việt Nam. Không chỉ là một lời tuyên bố đanh thép về chủ quyền và quyền tự chủ, bài thơ còn truyền tải tinh thần bất khuất, kiên cường của dân tộc trước những kẻ xâm lược.