Nhật Đảo Chính Pháp Tại Đông Dương: Bước Ngoặt Lịch Sử Tháng 3/1945

Tác giả: Tran Jenny - Cập nhật: 09/10/2024

Ngày 9/3/1945, phát xít Nhật đảo chính Pháp với quy mô lớn nhằm lật đổ sự cai trị của thực dân Pháp trên toàn cõi Đông Dương. Với sự chớp nhoáng và không gặp nhiều kháng cự, quân Nhật nhanh chóng chiếm giữ các thành phố quan trọng và làm chủ toàn bộ khu vực. Sự kiện này không chỉ chấm dứt ách cai trị của Pháp mà còn đẩy Đông Dương vào thời kỳ khủng hoảng chính trị, tạo tiền đề cho cao trào cách mạng trong những tháng sau đó.

Mục Lục

Vì sao nhật đảo chính Pháp ngày 9/3/1945?

Nhật đảo chính Pháp vào ngày 9/3/1945 tại Đông Dương do nhiều lý do chính trị và chiến lược trong bối cảnh Thế chiến II:

Mâu thuẫn về quyền kiểm soát Đông Dương	Trong thời gian Thế chiến II, Đông Dương là thuộc địa của Pháp, nhưng Nhật đã chiếm quyền kiểm soát phần lớn khu vực này từ năm 1940 mà không lật đổ hoàn toàn chính quyền thực dân Pháp. Mối quan hệ giữa hai bên trở nên căng thẳng khi Pháp (thuộc phe Đồng minh sau khi Chính phủ Vichy sụp đổ) không còn đáng tin cậy trong mắt Nhật Bản.
Lo ngại về phong trào kháng chiến và Đồng minh	Nhật lo ngại rằng Pháp sẽ hỗ trợ phong trào kháng chiến chống Nhật tại Đông Dương và có thể hợp tác với phe Đồng minh, đe dọa lợi ích quân sự của Nhật ở khu vực. Để ngăn chặn điều này, Nhật quyết định tiến hành đảo chính để loại bỏ hoàn toàn sự kiểm soát của Pháp.
Tăng cường kiểm soát quân sự	Nhật muốn củng cố quyền kiểm soát toàn diện Đông Dương, biến khu vực này thành một căn cứ quân sự quan trọng nhằm phục vụ cho các chiến dịch quân sự trong khu vực Đông Nam Á. Việc loại bỏ chính quyền Pháp giúp Nhật có quyền kiểm soát tuyệt đối và ngăn chặn mọi sự can thiệp từ bên ngoài.
Khả năng sụp đổ của Đức Quốc xã	Vào thời điểm đầu năm 1945, Nhật cảm nhận được sự suy yếu của Đức Quốc xã và lo ngại việc mất đi đồng minh quan trọng này sẽ ảnh hưởng đến cục diện chiến tranh. Việc đảo chính Pháp là một biện pháp nhằm củng cố quyền lực của Nhật ở khu vực, chuẩn bị cho các biến động quân sự sau khi Đức thất bại.
Tham vọng dài hạn của Nhật ở Đông Dương	Nhật Bản có tham vọng biến Đông Dương thành một phần của “Khối Thịnh vượng chung Đại Đông Á” – một hệ thống kinh tế và chính trị mà Nhật muốn kiểm soát trong khu vực châu Á. Loại bỏ Pháp là bước đi quan trọng để thực hiện tham vọng này.

Quân đội thuộc địa Pháp đã rút về khu vực biên giới Trung Quốc trong cuộc đảo chính của Nhật Bản vào tháng 3 năm 1945.

Diễn biến sự kiện Nhật đảo chính Pháp tại Đông Dương

Vào lúc 16 giờ ngày 9-3-1945, đại diện Nhật Bản đến Phủ Toàn quyền Pháp tại Sài Gòn để thảo luận về việc cung cấp gạo cho Nhật trong năm 1945 và chuẩn bị văn kiện liên quan.

Đến 18 giờ, Đại sứ Matsumôtô ký hiệp ước và vào lúc 19 giờ, ông trao cho Toàn quyền Đông Dương – Đờ-cu – một tối hậu thư, yêu cầu Pháp phải hợp tác hoàn toàn với Nhật trong việc phòng thủ Đông Dương, trước nguy cơ quân Anh và Mỹ có thể đổ bộ.

Nhật yêu cầu toàn bộ lực lượng vũ trang và cơ sở hậu cần của Pháp phải đặt dưới sự chỉ huy của Nhật, đồng thời tất cả các quan chức Pháp phải tuân lệnh Nhật. Tối hậu thư buộc Toàn quyền Đông Dương trả lời trước 21 giờ. Tuy nhiên, phía Pháp xin hoãn lại để hỏi ý kiến Bộ Tư lệnh quân đội Pháp ở Hà Nội, điều này khiến Nhật coi như sự từ chối tối hậu thư. Đúng 21 giờ 20, Nhật ra lệnh tấn công Pháp.

Đêm 9/3, quân Nhật đồng loạt tấn công trên toàn Đông Dương và đến chiều ngày 10/3, quân Pháp đã đầu hàng. Quân Nhật kiểm soát các thành phố lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Huế, Sài Gòn và nhiều tỉnh lỵ khác.

Những đơn vị quân Pháp còn lại ở Cà Mau, Biển Hồ (Campuchia) và một số khu vực ở Bắc Đông Dương cũng nhanh chóng bị đánh bại, chỉ còn một số tàn quân chạy qua biên giới Việt – Trung.

Sự kiện này đã khiến quân đội Pháp ở Đông Dương hoàn toàn tan rã. Bộ máy cai trị của thực dân Pháp hoặc đầu hàng, bị bắt giữ hoặc làm tay sai cho phát xít Nhật. Thực tế, toàn bộ Đông Dương lúc này đã hoàn toàn nằm dưới quyền kiểm soát của phát xít Nhật.

Sĩ quan Nhật tập hợp công dân Pháp tại Việt Nam

Từ tối 9 đến 12 tháng 3 năm 1945

Hội nghị Ban Thường vụ mở rộng của Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương cùng bản chỉ thị lịch sử “Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” đã diễn ra trong bối cảnh đặc biệt căng thẳng giữa Nhật và Pháp.

Trước nhận định rằng mâu thuẫn giữa Nhật và Pháp sẽ sớm dẫn đến hành động quyết liệt, tối ngày 9/3/1945, Ban Thường vụ mở rộng đã được triệu tập khẩn cấp tại Đình Bảng (Từ Sơn, Bắc Ninh) do Tổng Bí thư Trường Chinh chủ trì. Cuộc họp diễn ra đúng thời điểm Nhật bắt đầu tấn công Pháp ở Hà Nội và trên toàn Đông Dương.

Trong hội nghị, các lãnh đạo Đảng đã phân tích sâu sắc nguyên nhân của cuộc đảo chính và dự đoán trước khả năng Nhật sẽ nhanh chóng đè bẹp sự kháng cự của Pháp.

Hội nghị nhận định rằng sự kiện này đã đẩy Đông Dương vào một cuộc khủng hoảng chính trị trầm trọng, đồng thời mở ra thời kỳ “tiền khởi nghĩa”, đánh dấu sự chín muồi của thời cơ cách mạng. Từ đó, Đảng quyết định phát động cao trào kháng Nhật cứu nước, lãnh đạo toàn dân chuẩn bị sẵn sàng cho cuộc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền khi thời cơ đến.

Hội nghị xác định rằng sau cuộc đảo chính, phát xít Nhật trở thành kẻ thù chính, cụ thể và trước mắt của nhân dân Đông Dương, với khẩu hiệu hành động rõ ràng: “Đánh đuổi phát xít Nhật“. Đồng thời, mục tiêu lớn nhất được đặt ra là “Thành lập chính quyền cách mạng nhân dân”.

Nhiều hình thức đấu tranh cụ thể đã được đề ra để làm tiền đề cho cuộc Tổng khởi nghĩa, trong đó nhấn mạnh tinh thần dựa vào sức mình là chính. Những nội dung quan trọng của Hội nghị đã được ghi lại trong chỉ thị lịch sử “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, ban hành vào ngày 12/3/1945.

Cuộc đảo chính của Nhật ngày 9/3/1945 đã đánh dấu sự chấm dứt hoàn toàn quyền lực của thực dân Pháp trên toàn cõi Đông Dương. Sự kiện này không chỉ thay đổi cục diện chính trị khu vực mà còn mở ra những cơ hội cho phong trào cách mạng ở Việt Nam, góp phần thúc đẩy các lực lượng yêu nước chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa giành độc lập.