Nguyễn Duy Thì – Vị quan Thượng Láng hết lòng vì dân
Nguyễn Duy Thì – một vị quan kiệt xuất dưới triều Vua Lê-Chúa Trịnh – được biết đến không chỉ bởi tài năng xuất chúng mà còn vì lòng tận tụy với dân. Trong suốt hơn 40 năm làm quan, ông đã hiến kế giúp triều đình trị quốc an dân, giải oan cho nhiều người và luôn đặt dân lên trên hết. Những đóng góp của ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng dân chúng và lịch sử dân tộc.
Nguyễn Duy Thì là ai?
Theo các tài liệu lịch sử còn lưu giữ, Nguyễn Duy Thì sinh năm 1572 vào buổi sáng sớm giờ Canh Thìn, ngày Ất Mùi, mùng 10 tháng 3. Ông là người làng phủ Tam Đới xưa, nay thuộc thị trấn Thanh Lãng – huyện Bình Xuyên. Ông mất năm 1651, thọ 80 tuổi.
Tượng Nguyễn Duy Thì
Nguyễn Duy Thì từ nhỏ đã nổi tiếng thông minh, nhanh nhẹn và nhờ sự dạy dỗ chu đáo của gia đình cùng với các thầy giỏi, ông đã sớm trở thành một nho sinh xuất sắc, được nhiều người kính trọng.
Danh tiếng của ông vang xa đến mức khi nhà Mạc còn trấn giữ Thăng Long, quan Thái Bảo của triều Mạc đã cưỡi voi đến để thể hiện sự trọng vọng. Tuy nhiên, Nguyễn Duy Thì không tham gia vào các kỳ thi do nhà Mạc tổ chức và cũng không ra làm quan cho triều đình nhà Mạc.
Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Duy Thì
Năm 1592, Trịnh Tùng phò tá nhà Lê, dẫn quân tiến công vào kinh thành Thăng Long, lật đổ nhà Mạc và đưa đất nước bước vào thời kỳ Vua Lê-Chúa Trịnh. Sáu năm sau, trong khoa thi Mậu Tuất (năm Quang Hưng thứ 21, dưới triều vua Lê Thế Tông), Nguyễn Duy Thì tham dự kỳ thi và đỗ Hoàng Giáp, khi đó ông mới 27 tuổi.
Trong suốt hơn 40 năm cống hiến với tư cách quan lại, Nguyễn Duy Thì đã phục vụ cho 5 đời vua và 2 đời chúa. Với tài năng xuất chúng, đạo đức và nhân cách cao cả, ông luôn nhận được sự tín nhiệm của các Vua Lê và Chúa Trịnh, đảm nhận nhiều vị trí quan trọng trong triều đình.
Các chức vụ nổi bật mà ông từng nắm giữ bao gồm Thượng thư Bộ Công (1626), Thượng thư Bộ Lại, Tế tửu Quốc Tử Giám, Thái phó và tước Tuyền Quận công (1648-1649). Ông cũng từng hai lần được triều đình cử đi sứ sang nhà Minh vào các năm 1606 và 1623.
Trong mọi cương vị, Nguyễn Duy Thì luôn đặt dân chúng làm trọng tâm, với tư tưởng “lấy dân làm gốc“. Ông đã soạn nhiều kế sách giúp vua Lê và chúa Trịnh chăm lo đời sống cho dân, giữ gìn đất nước.
Một trong những đóng góp quan trọng của ông là tờ khải gửi Chúa Trịnh Tùng, nêu rõ những sai lầm của bộ máy cai trị và đề xuất các biện pháp cải cách nhằm an dân, trị quốc. Ông cảnh báo về tình trạng quan lại nhũng nhiễu, gây khổ cực cho dân và nhấn mạnh rằng những bất ổn tự nhiên như lụt lội, tai họa là hệ quả của chính sự không đúng đắn.
Ông khẳng định rằng nếu thực hiện đúng các chính sách giúp đỡ nhân dân sẽ thuận lòng trời – đẹp ý dân, mang lại sự thịnh vượng và thái bình cho đất nước. Những đề xuất của ông đã được Chúa Trịnh tán thành và áp dụng như giảm thuế cho dân, tha tạp dịch trong 3 năm và xử lý các oan ức trong dân chúng.
Ngay cả khi về quê cáo quan, Nguyễn Duy Thì vẫn thường xuyên lên kinh thành để hiến kế, giúp triều đình trong những thời khắc nguy nan, tiếp tục cống hiến cho dân tộc đến cuối đời.
Ông Nguyễn Duy Mùi, hậu duệ của Quan Thượng Láng Nguyễn Duy Thì, chia sẻ: “Theo ghi chép của dòng họ, vào khoảng năm 1645, khi cụ Nguyễn Duy Thì đã về quê an dưỡng, dù tuổi đã cao và sức khỏe giảm sút, khi có người dân đến nhờ cậy cụ vẫn tận tâm giúp đỡ“.
Một trường hợp nổi bật là khi làng Thạch Đà (Mê Linh) bị nghi oan là đất phản loạn và đối diện nguy cơ bị tiêu diệt toàn bộ. Ngay trong đêm, nhận được lời cầu cứu từ người dân, cụ Nguyễn Duy Thì đã lập tức lên kinh thành Thăng Long để gặp nhà Chúa và giải oan, cứu cả làng khỏi họa diệt vong.
Để tri ân cụ, hàng năm vào các dịp lễ, Tết và ngày giỗ, xã Thạch Đà luôn tổ chức lễ cúng tế và tưởng niệm với sự tham gia của chính quyền địa phương, người dân và các bậc cao niên trong làng.
Ông Nguyễn Duy Dương, Phó Bí thư Đảng ủy thị trấn Thanh Lãng, cho biết: “Cụ Nguyễn Duy Thì là danh nhân kiệt xuất của quê hương, là niềm tự hào không chỉ của người dân địa phương mà còn của cả tỉnh Vĩnh Phúc“.
Những tấm bia khắc công trạng của Nguyễn Duy Thì
Sau khi cụ mất, để tôn vinh công lao nhà nước và nhân dân đã xây dựng đền thờ tại tổ dân phố Đoàn Kết – nơi cụ sinh sống khi trở về quê. Đền thờ là địa điểm tâm linh quan trọng, giáo dục truyền thống hiếu học và đạo đức cho các thế hệ trẻ.
Hiện tại, đền thờ đang được nâng cấp và dự kiến sau khi hoàn thành sẽ trở thành một điểm du lịch tâm linh nổi bật trong chuỗi các di tích của Vĩnh Phúc, thu hút đông đảo du khách đến tham quan và chiêm bái.
Đền thờ Nguyễn Duy Thì tại phố Đoàn Kết – thị trấn Thanh Lãng – huyện Bình Xuyên – tỉnh Vĩnh Phúc.
Nguyễn Duy Thì không chỉ là một vị quan liêm chính và tài đức vẹn toàn mà còn là tấm gương sáng về lòng tận tụy với dân. Ông đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử triều Vua Lê-Chúa Trịnh với những cống hiến to lớn cho quốc gia và dân tộc. Tinh thần hết lòng vì nhân dân của ông vẫn là bài học quý báu, được người đời sau kính trọng và lưu giữ mãi.
