Lịch sử xung đột Israel Palestine và những cơ hội hòa bình
Xung đột Israel Palestine là một trong những cuộc tranh chấp kéo dài và phức tạp nhất trong lịch sử hiện đại. Xuất phát từ những bất đồng về quyền lợi lãnh thổ, tôn giáo và chính trị tại khu vực Trung Đông, xung đột này đã gây ra hàng loạt các cuộc chiến tranh, bạo động và khủng hoảng nhân đạo. Mặc dù nhiều nỗ lực hòa giải đã được thực hiện, cuộc xung đột vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc, tạo nên một trong những vấn đề quốc tế nhức nhối nhất của thế kỷ 20 và 21.
Nguyên nhân dẫn đến xung đột Israel Palestine
Nguyên nhân xung đột giữa Israel và Palestine xoay quanh các yêu cầu an ninh của Israel tại một khu vực mà họ từ lâu coi là thù địch ở Trung Đông, đối lập với khát vọng chưa thành hiện thực của người Palestine về việc thành lập một quốc gia riêng.
Năm 1947, khi Palestine còn dưới sự quản lý của Anh, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã thông qua kế hoạch chia Palestine thành hai quốc gia, một quốc gia Ả Rập và một quốc gia Do Thái, trong khi Jerusalem được đặt dưới sự quản lý quốc tế. Các lãnh đạo Do Thái đã đồng ý với kế hoạch này, trao cho họ 56% lãnh thổ. Tuy nhiên, Liên đoàn Ả Rập đã từ chối đề xuất này.
Cuộc xung đột giữa Israel và Palestine bắt nguồn từ tranh chấp lãnh thổ, quyền tự trị và sự khác biệt tôn giáo.
David Ben-Gurion – người sáng lập Israel – đã tuyên bố thành lập Nhà nước Israel vào ngày 14 tháng 5 năm 1948, ngay trước khi quyền cai trị của Anh kết thúc, tạo nên một nơi trú ẩn an toàn cho người Do Thái chạy trốn khỏi sự đàn áp và tìm kiếm một quê hương trên mảnh đất mà họ tin có sự gắn bó từ thời cổ đại.
Bạo lực gia tăng giữa người Ả Rập và người Do Thái chiếm khoảng hai phần ba dân số vào cuối thập niên 1940. Chỉ một ngày sau khi Israel tuyên bố độc lập vào năm 1948, quân đội từ năm quốc gia Ả Rập đã tấn công.
Trong cuộc chiến sau đó, khoảng 700.000 người Palestine đã phải bỏ chạy hoặc bị trục xuất khỏi nhà đến các quốc gia như Jordan, Lebanon, Syria cũng như các khu vực như Gaza, Bờ Tây và Đông Jerusalem. Người Palestine gọi sự kiện này là “Nakba” hay thảm họa. Israel bác bỏ cáo buộc rằng họ đã ép buộc người Palestine phải rời đi.
Các thỏa thuận đình chiến vào năm 1949 đã kết thúc chiến tranh nhưng không mang lại hòa bình chính thức. Người Palestine tiếp tục đấu tranh và hậu duệ của họ ngày nay chiếm khoảng 20% dân số Israel.
Những cuộc chiến lớn từ đó đến nay
Năm 1967, Israel đã tiến hành một cuộc tấn công phủ đầu vào Ai Cập và Syria, mở ra Chiến tranh Sáu ngày. Israel chiếm Bờ Tây và Đông Jerusalem của người Ả Rập từ Jordan, Cao nguyên Golan từ Syria, Dải Gaza từ Ai Cập và đặt các khu vực này dưới sự kiểm soát của mình.
Theo cuộc điều tra dân số của Israel vào năm đó, dân số Gaza ước tính khoảng 394.000 người trong đó ít nhất 60% là người tị nạn Palestine và con cháu của họ.
Năm 1973, Ai Cập và Syria bất ngờ tấn công vào các vị trí của Israel dọc theo Kênh đào Suez và Cao nguyên Golan, dẫn đến Chiến tranh Yom Kippur. Trong vòng ba tuần, Israel đã đẩy lùi cả hai đội quân.
Người Palestine ăn mừng gần một chiếc xe tăng Israel bị phá hủy tại hàng rào phân cách Israel với Dải Gaza phía đông Khan Younis
Israel xâm lược Lebanon vào năm 1982 và hàng ngàn chiến binh của Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) dưới sự lãnh đạo của Yasser Arafat đã được di tản qua đường biển sau cuộc bao vây kéo dài 10 tuần. Quân đội Israel rút khỏi Lebanon vào năm 2000.
Năm 2005, Israel rút toàn bộ người định cư và quân lính khỏi Gaza. Hamas giành chiến thắng trong cuộc Bầu cử Quốc hội năm 2006 và nắm quyền kiểm soát Gaza vào năm 2007. Gaza sau đó đã chứng kiến các cuộc xung đột nổ ra giữa các chiến binh Palestine và Israel vào các năm 2006, 2008, 2012, 2014 và 2021.
Năm 2006, lực lượng Hezbollah do Iran hậu thuẫn tại Lebanon đã bắt giữ hai binh sĩ Israel ở khu vực biên giới và Israel đáp trả bằng hành động quân sự, dẫn đến một cuộc chiến kéo dài sáu tuần.
Ngoài các cuộc chiến tranh còn có hai cuộc Intifada hay cuộc nổi dậy của người Palestine từ năm 1987 đến 1993 và từ năm 2000 đến 2005. Trong cuộc Intifada thứ hai, Hamas và các nhóm chiến binh Palestine khác đã thực hiện các vụ đánh bom liều chết nhằm vào Israel, trong khi Israel tiến hành các cuộc không kích và tấn công bằng xe tăng vào các thành phố của Palestine.
Kể từ đó, đã có nhiều đợt giao tranh giữa Israel và Hamas, tổ chức không công nhận Israel và bị Israel, Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu cùng các nước khác xem là tổ chức khủng bố. Hamas khẳng định rằng các hoạt động vũ trang của họ là nhằm chống lại sự chiếm đóng của Israel.
Những nỗ lực tạo nên hòa bình giữa Palestine và Israel
— Năm 1979, Ai Cập trở thành quốc gia Ả Rập đầu tiên ký hiệp ước hòa bình với Israel.
— Năm 1993, Thủ tướng Israel Yitzhak Rabin và lãnh đạo PLO Yasser Arafat đã ký Hiệp định Oslo thiết lập quyền tự trị hạn chế cho Palestine. Năm 1994, Israel ký hiệp ước hòa bình với Jordan.
— Tổng thống Hoa Kỳ Bill Clinton, Thủ tướng Israel Ehud Barak và Arafat đã tham gia hội nghị thượng đỉnh tại Camp David năm 2000 nhưng không đạt được thỏa thuận hòa bình cuối cùng.
— Năm 2002, Liên đoàn Ả Rập đề xuất một kế hoạch, trong đó Israel sẽ bình thường hóa quan hệ với tất cả các quốc gia Ả Rập để đổi lấy việc rút hoàn toàn khỏi các vùng đất mà Israel chiếm đóng trong cuộc chiến Trung Đông năm 1967 đồng thời thành lập một nhà nước Palestine và đưa ra một “giải pháp công bằng” cho người tị nạn Palestine.
Tuy nhiên, việc công bố kế hoạch này bị lu mờ bởi cuộc tấn công của Hamas vào một khách sạn Israel trong bữa tiệc Seder của Lễ Vượt qua, nơi có nhiều người sống sót sau thảm họa Holocaust. Các nỗ lực hòa bình tiếp theo bị đình trệ từ năm 2014.
Đã có nhiều nỗ lực tạo hòa bình trong xung đột Israel-Palestine như các hiệp định Oslo, sáng kiến hòa bình Ả Rập,… nhưng kết quả vẫn còn hạn chế do căng thẳng kéo dài.
Người Palestine đã ngừng hợp tác với chính quyền của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump giai đoạn 2017-2019, sau khi ông thay đổi chính sách kéo dài hàng thập kỷ của Hoa Kỳ bằng cách công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel. Người Palestine mong muốn Đông Jerusalem trở thành thủ đô của nhà nước tương lai của họ.
Qatar và Ai Cập đã đóng vai trò trung gian trong cuộc xung đột gần đây nhất, đạt được một lệnh ngừng bắn kéo dài bảy ngày. Trong thời gian này, các con tin bị Hamas bắt giữ đã được trao đổi với các tù nhân Israel, và viện trợ nhân đạo đã được tăng cường vào Gaza.
Những vấn đề chính trong xung đột Israel – Palestine
— Giải pháp hai nhà nước:
Thỏa thuận này sẽ thành lập một nhà nước Palestine tại Bờ Tây và Dải Gaza cùng tồn tại với Israel. Israel cho rằng nhà nước Palestine phải được phi quân sự hóa để đảm bảo an ninh cho Israel.
— Khu định cư:
Phần lớn các quốc gia coi các khu định cư của người Do Thái được xây dựng trên vùng đất mà Israel chiếm vào năm 1967 là bất hợp pháp. Israel phản bác quan điểm này, dựa vào mối liên hệ lịch sử và tôn giáo với vùng đất. Việc mở rộng khu định cư liên tục là một trong những vấn đề gây tranh cãi giữa Israel, người Palestine và cộng đồng quốc tế.
— Jerusalem:
Người Palestine mong muốn Đông Jerusalem, bao gồm các địa điểm trong Thành cổ có ý nghĩa thiêng liêng với Hồi giáo, Do Thái giáo và Thiên chúa giáo, trở thành thủ đô của nhà nước Palestine. Israel lại khẳng định rằng Jerusalem phải là “thủ đô vĩnh cửu không thể chia cắt” của mình.
Yêu sách của Israel đối với Đông Jerusalem không được quốc tế công nhận. Năm 2018, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đã công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel mà không xác định rõ phạm vi quyền kiểm soát của Israel tại thành phố đang có tranh chấp này, đồng thời chuyển đại sứ quán Hoa Kỳ đến đó.
Jerusalem là tâm điểm xung đột giữa Israel và Palestine, nơi chứa đựng những giá trị tôn giáo và lịch sử thiêng liêng đối với cả hai bên.
Hiện nay, khoảng 5,6 triệu người tị nạn Palestine – chủ yếu là hậu duệ của những người đã phải rời bỏ nhà cửa vào năm 1948 – đang sống tại Jordan, Lebanon, Syria, Bờ Tây bị Israel chiếm đóng và Gaza. Theo Bộ Ngoại giao Palestine, khoảng một nửa số người tị nạn đã đăng ký vẫn không có quốc tịch và nhiều người sống trong các trại tị nạn chật chội.
Người Palestine từ lâu đã yêu cầu quyền hồi hương cho những người tị nạn cùng con cháu của họ. Israel, tuy nhiên, khẳng định rằng việc tái định cư người tị nạn Palestine phải diễn ra bên ngoài biên giới của mình.
Cuộc xung đột Israel và Palestine vẫn là một vấn đề quốc tế phức tạp và chưa có giải pháp dứt điểm. Dù có nhiều nỗ lực hòa bình từ cộng đồng quốc tế, sự khác biệt về tôn giáo, lãnh thổ và quyền lợi chính trị vẫn tạo ra rào cản lớn trong việc đạt được thỏa thuận cuối cùng.
Để hướng tới một tương lai hòa bình, việc đàm phán và hiểu biết lẫn nhau giữa hai phía là điều cần thiết, nhưng con đường này vẫn còn nhiều khó khăn và thử thách. Xung đột này không chỉ là câu chuyện riêng của khu vực Trung Đông mà còn là bài học về sự cần thiết của hòa giải trong một thế giới đầy chia rẽ.
