Tóm tắt lịch sử Syria qua các thời kỳ
Dải đất Syria nằm ở vùng Tây Á, nơi giao thoa của nhiều nền văn minh cổ đại, mang trong mình bề dày lịch sử phong phú và đầy biến động. Qua các thời kỳ, Syria đã chứng kiến sự hình thành và sụp đổ của các đế chế, sự xuất hiện của nhiều nền văn hóa và tôn giáo đa dạng.
Để hiểu rõ hơn về sự phát triển của quốc gia này, chúng ta hãy cùng khám phá các giai đoạn lịch sử Syria từ thời kỳ cổ đại qua các cuộc chiến tranh, đến những biến đổi thời hiện đại.
Lịch sử Syria thời tiền sử
Những di tích cổ xưa nhất tìm thấy ở Syria có niên đại từ thời đồ đá cũ, cách đây khoảng 800.000 năm. Một phát hiện đáng chú ý là bộ xương gần như hoàn chỉnh của một đứa trẻ Neanderthal, khoảng 2 tuổi, được tìm thấy trong Hang Dederiyeh vào năm 1993. Khám phá này cho thấy sự hiện diện của con người trên vùng đất Syria từ rất sớm.
Các nhà khảo cổ đã chứng minh rằng Syria là một trong những cái nôi của nền văn minh nhân loại. Nằm trong khu vực Lưỡi liềm màu mỡ, nơi nông nghiệp và chăn nuôi bắt đầu phát triển, Syria đã chứng kiến sự ra đời của nhiều nền văn hóa cổ đại. Các thành phố như Ebla và Hamoukar đã từng là những trung tâm thương mại sầm uất, kết nối với các vùng đất xa xôi như Ai Cập, Lưỡng Hà và Anatolia.
Thành phố cổ Ugarit
Ebla, với lịch sử hình thành từ khoảng 3000 TCN, nổi lên như một đế chế hùng mạnh, kiểm soát một vùng đất rộng lớn. Nơi đây là kho tàng của nền văn minh cổ đại với những phát hiện về chữ viết, ngôn ngữ và giao thương.
Suốt hàng nghìn năm, Syria đã trải qua nhiều cuộc chinh phạt và cai trị của các đế chế lớn như Sumer, Akkad, Assyria, Ai Cập, Hittite và Babylon. Mỗi đế chế để lại dấu ấn riêng, góp phần tạo nên sự đa dạng và phong phú của nền văn minh Syria.
Từ thế kỷ thứ 10 TCN, Đế chế Tân Assyria thống trị Syria trong nhiều thế kỷ. Sau đó, Đế chế Tân Babylon tiếp quản, nhưng sự thống trị của các đế chế Lưỡng Hà cũng sớm chấm dứt.
Đáng chú ý là bảng chữ cái đầu tiên trên thế giới được tìm thấy tại thành phố cổ Ugarit, miền bắc Syria vào thế kỷ 15 TCN. Khám phá này cho thấy vai trò quan trọng của Syria trong quá trình phát triển văn minh nhân loại.
Thời kỳ cổ đại của Syria
Syria trong thời kỳ cổ đại đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển nổi bật gồm các nền văn minh quan trọng và các đế chế lớn. Dưới đây là các thời kỳ cổ đại chính của Syria:
Syria dưới thời Ba Tư (539 TCN – 333 TCN)
Sau khi Cyrus Đại đế chinh phục Babylon vào năm 539 TCN, Syria trở thành một phần của đế chế rộng lớn của người Ba Tư Achaemenid. Nhờ vị trí địa lý thuận lợi và tài nguyên phong phú, Syria đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế của đế chế.
Người Ba Tư tỏ ra khá khoan dung với người dân địa phương, cho phép họ tiếp tục duy trì văn hóa, tôn giáo và thậm chí còn tham gia vào việc quản lý các thành phố của mình. Tuy nhiên, người Ba Tư vẫn kiểm soát chặt chẽ các tuyến thương mại quan trọng và thu thuế từ các tỉnh.
Syria dưới thời Hy Lạp hóa (333 TCN – 64 TCN)
Alexander Đại đế đã đánh bại quân đội Ba Tư tại trận Issus năm 333 TCN và nhanh chóng chinh phục Syria. Sau khi Alexander qua đời, đế chế của ông bị chia cắt và Syria trở thành một phần của Đế chế Seleucid.
Thời kỳ này được gọi là thời kỳ Hy Lạp hóa, đánh dấu sự giao thoa giữa văn hóa Hy Lạp và các nền văn hóa bản địa ở Syria. Các thành phố Hy Lạp được xây dựng, tiếng Hy Lạp trở thành ngôn ngữ hành chính và văn hóa Hy Lạp ảnh hưởng sâu sắc đến nghệ thuật, kiến trúc và tư tưởng của người dân địa phương.
Tuy nhiên, Đế chế Seleucid phải đối mặt với nhiều cuộc chiến tranh với các vương quốc láng giềng, đặc biệt là Ai Cập. Những cuộc chiến tranh này đã làm suy yếu đế chế và tạo cơ hội cho các thế lực khác nổi lên.
Syria dưới thời La Mã (64 TCN – 395)
Năm 64 TCN, tướng La Mã Pompey đã chinh phục Syria và biến nó thành một tỉnh của đế chế. Dưới thời La Mã, Syria trở thành một trong những trung tâm thương mại và văn hóa quan trọng của thế giới cổ đại. Các thành phố như Antioch và Palmyra phát triển thịnh vượng.
Nhà hát La Mã ở Palmyra
Trong thế kỷ thứ II và III, có nhiều hoàng đế La Mã có nguồn gốc từ Syria như Julia Domna và Elagabalus. Điều này cho thấy tầm quan trọng của Syria trong đế chế La Mã.
Tuy nhiên vào cuối thế kỷ thứ III, đế chế La Mã suy yếu và phải đối mặt với nhiều cuộc tấn công từ các bộ tộc man rợ và đế chế Sassanid của Ba Tư. Syria cũng bị ảnh hưởng nặng nề bởi những cuộc chiến tranh này.
Syria dưới thời Byzantine (395 – 636)
Năm 395, đế chế La Mã bị chia cắt thành hai phần: Đông và Tây. Syria trở thành một phần của Đế chế Đông La Mã, hay còn gọi là Đế chế Byzantine. Thời kỳ Byzantine là một giai đoạn quan trọng trong lịch sử Syria, đánh dấu sự phát triển của Kitô giáo và kiến trúc Byzantine.
Tuy nhiên, đế chế Byzantine phải đối mặt với nhiều thách thức trong đó có các cuộc tấn công từ người Sassanid và sự nổi lên của Hồi giáo. Năm 636, quân đội Hồi giáo đã đánh bại quân đội Byzantine tại trận Yarmouk và chiếm đóng Syria.
Syria thời Trung cổ: Cuộc giao thoa của các nền văn minh
Sau khi bị quân đội Hồi giáo chinh phục vào thế kỷ VII, Syria trở thành một phần quan trọng của Đế chế Hồi giáo. Dưới thời Umayyad, Damascus trở thành thủ đô và Syria trở thành trung tâm của một đế chế rộng lớn trải dài từ Tây Ban Nha đến Ấn Độ.
Sự giao thoa giữa các nền văn hóa Hồi giáo, Thiên Chúa giáo và các nền văn hóa bản địa đã tạo nên một bức tranh đa dạng và phức tạp về xã hội Syria thời kỳ này.
— Sự trỗi dậy và suy tàn của các triều đại: Sau khi triều đại Umayyad sụp đổ, Syria trải qua nhiều cuộc tranh giành quyền lực giữa các triều đại khác nhau như Abbasid, Tulunid, Ikhshidid, Hamdanid, Fatimid, Seljuk, Zengid và Ayyubid. Mỗi triều đại để lại dấu ấn riêng trên lịch sử và văn hóa của Syria.
— Thời kỳ Thập tự chinh: Từ thế kỷ XII đến XIII, một số vùng của Syria bị các quốc gia Thập tự chinh chiếm đóng. Các cuộc chiến tranh Thập tự chinh đã gây ra nhiều đau khổ cho người dân địa phương và để lại những di tích lịch sử quan trọng như lâu đài Krak des Chevaliers.
— Ảnh hưởng của các đế chế lớn: Vào cuối thế kỷ XIII, quân Mông Cổ đã xâm lược Syria, gây ra nhiều tàn phá. Sau đó, quân đội Mamluk của Ai Cập đã đánh bại quân Mông Cổ và thống trị Syria trong một thời gian dài. Đến cuối thế kỷ XV, Đế chế Ottoman đã chinh phục Syria và cai trị khu vực này trong nhiều thế kỷ.
Syria thời Trung cổ là một trung tâm văn hóa sầm uất. Các thành phố như Damascus, Aleppo và Palmyra đã trở thành những trung tâm của thương mại, học thuật và nghệ thuật. Nhiều công trình kiến trúc, di tích lịch sử và văn hóa đã được xây dựng trong thời kỳ này, để lại một di sản vô giá cho nhân loại.
Lịch sử Syria đầy biến động dưới thời Ottoman
Syria đã trở thành một phần của Đế chế Ottoman vào năm 1516 sau khi Sultan Selim I đánh bại quân đội Mamluk. Trong suốt gần 400 năm cai trị, Syria đã trải qua nhiều biến đổi lớn về chính trị, xã hội và văn hóa.
— Tổ chức hành chính: Đế chế Ottoman đã chia Syria thành các tỉnh (Eyalet) và quận (Sanjak). Mỗi tỉnh có một Thống đốc được Sultan bổ nhiệm. Dưới thời kỳ cải cách Tanzimat, hệ thống hành chính được cải tổ, các tỉnh được gọi là Vilayet và có quyền tự trị cao hơn.
— Đa dạng tôn giáo và sắc tộc: Syria dưới thời Ottoman là một xã hội đa dạng về tôn giáo và sắc tộc. Người Hồi giáo Sunni là nhóm dân số đông đảo nhất, nhưng cũng có một cộng đồng đáng kể người Hồi giáo Shia, Cơ đốc giáo (Chính thống giáo Hy Lạp, Maronite, Armenia) và Do Thái. Mỗi cộng đồng tôn giáo được tự do thực hành tín ngưỡng của mình và có một tổ chức riêng để quản lý các vấn đề nội bộ.
Bản đồ Syria của Ottoman, khoảng năm 1683
— Ảnh hưởng của các cuộc chiến tranh: Thế chiến thứ nhất đã gây ra những thay đổi lớn đối với Syria. Quân đội Ottoman, cùng với các lực lượng đồng minh đã tiến hành các cuộc thanh trừng sắc tộc đối với người dân thiểu số, đặc biệt là người Armenia và Assyria. Nhiều người đã phải di tản khỏi quê hương và tìm nơi trú ẩn ở các khu vực khác của Syria và Trung Đông.
— Sự kết thúc của thời kỳ Ottoman: Theo Hiệp định Sykes-Picot, Syria được đặt dưới sự kiểm soát của Pháp sau Chiến tranh Thế giới thứ nhất. Điều này đánh dấu sự kết thúc của thời kỳ cai trị Ottoman tại Syria.
Thời kỳ Ottoman để lại nhiều dấu ấn trên lịch sử và văn hóa Syria. Kiến trúc Ottoman, các di tích lịch sử và các truyền thống văn hóa vẫn còn tồn tại đến ngày nay. Tuy nhiên, thời kỳ này cũng chứng kiến nhiều cuộc xung đột và thay đổi dân số, ảnh hưởng sâu sắc đến xã hội Syria hiện đại.
Syria thời hiện đại
Một số mốc lịch sử quan trọng của Syria trong thời hiện đại:
Ủy nhiệm của Pháp (1920–1946)
Sau khi Đế quốc Ottoman sụp đổ vào cuối Thế chiến I, Syria rơi vào sự kiểm soát của Pháp theo Hệ thống Ủy nhiệm của Hội Quốc Liên. Năm 1920, Pháp chính thức chiếm đóng Syria, thiết lập một loạt các tỉnh nhằm chia rẽ quyền lực địa phương.
Lễ nhậm chức của Tổng thống Hashim al-Atassi năm 1936
Phong trào đấu tranh độc lập dần mạnh mẽ hơn, đặc biệt sau khi người dân Syria nhận thấy áp lực về chính trị và kinh tế dưới sự kiểm soát của Pháp. Tháng 4 năm 1946, Syria đạt được độc lập hoàn toàn và Pháp rút quân.
Độc lập, chiến tranh và bất ổn (1946–1963)
Ngay sau độc lập, Syria rơi vào chuỗi bất ổn chính trị với nhiều cuộc đảo chính và tranh chấp nội bộ. Các vấn đề xung quanh biên giới và quan hệ với Israel cũng tạo ra căng thẳng, đặc biệt là trong cuộc chiến năm 1948 khi Syria tham gia vào cuộc chiến tranh Ả Rập-Israel đầu tiên.
Thời kỳ này chứng kiến sự gia tăng của các đảng chính trị và phong trào quân sự với những mục tiêu cải cách xã hội và kinh tế mạnh mẽ hơn.
Ba’athist Syria (1963 – nay)
— Cuộc đấu tranh quyền lực nội bộ của Ba’ath (1963–1970):
Năm 1963, Đảng Ba’ath tiến hành đảo chính, lên nắm quyền và thành lập nhà nước Ba’athist. Tuy nhiên, nội bộ đảng xảy ra tranh chấp gay gắt, chủ yếu giữa hai phe cánh quân sự và dân sự, cùng với đó là sự cạnh tranh giữa các phe phái khác nhau trong đảng. Cuộc đấu tranh quyền lực kết thúc khi Hafez al-Assad nắm quyền vào năm 1970.
— Syria dưới thời Hafez al-Assad (1970–2000):
Hafez al-Assad củng cố quyền lực, thiết lập một chế độ độc tài và mang lại sự ổn định cho đất nước thông qua các biện pháp kiểm soát quân sự và tình báo chặt chẽ. Dưới sự lãnh đạo của ông, Syria tham gia vào nhiều cuộc xung đột khu vực, bao gồm cả cuộc chiến tranh Yom Kippur với Israel năm 1973 và can thiệp vào nội chiến Lebanon.
Assad cũng thúc đẩy một chính sách đối ngoại mang tính quốc gia Ả Rập, nhưng đồng thời tập trung xây dựng quân đội và gia cố quyền lực cá nhân trong nước.
— Syria dưới thời Bashar al-Assad (2000–nay):
Sau cái chết của Hafez al-Assad, con trai ông là Bashar al-Assad lên nắm quyền và hứa hẹn các cải cách kinh tế và chính trị. Tuy nhiên, những nỗ lực cải cách bị hạn chế và tình trạng đàn áp chính trị vẫn tiếp diễn. Bashar duy trì chính sách đối ngoại của cha mình, cố gắng tăng cường ảnh hưởng trong khu vực thông qua liên minh với Iran và nhóm Hezbollah ở Lebanon.
Nội chiến Syria (2011–nay)
Bắt đầu từ năm 2011, Syria rơi vào nội chiến do làn sóng biểu tình trong phong trào “Mùa xuân Ả Rập” lan rộng. Cuộc biểu tình chống lại chế độ Bashar al-Assad nhanh chóng leo thang thành một cuộc xung đột phức tạp với nhiều phe phái, bao gồm các lực lượng chính phủ, nhóm đối lập và các tổ chức khủng bố như IS.
Cuộc chiến khiến hàng trăm nghìn người thiệt mạng và hàng triệu người phải di dời, gây ra cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng. Đến nay, nội chiến vẫn chưa hoàn toàn kết thúc, với những vùng lãnh thổ nằm dưới quyền kiểm soát của các lực lượng khác nhau, trong khi quốc tế tiếp tục can thiệp vào tình hình Syria.
Lịch sử Syria qua các thời kỳ là một hành trình dài đầy biến động nhưng cũng hết sức phong phú và đáng ghi nhớ. Đất nước này đã trải qua biết bao thăng trầm, từ thời kỳ huy hoàng của các nền văn minh cổ đại đến những biến cố của thời hiện đại.
Mỗi giai đoạn lịch sử đều mang đến những giá trị văn hóa, tôn giáo và chính trị đặc sắc, góp phần hình thành nên bản sắc độc đáo của Syria ngày nay. Khám phá lịch sử Syria không chỉ giúp ta hiểu thêm về một vùng đất giàu di sản mà còn cho thấy sức mạnh của sự kiên cường và tinh thần bất khuất của người dân nơi đây, những người vẫn luôn kiên định giữ gìn và phát huy giá trị của mình qua hàng nghìn năm.
