Tóm tắt lịch sử Yemen qua các thời kỳ

Yemen là một quốc gia với lịch sử lâu đời và đầy biến động, nằm ở phía nam bán đảo Ả Rập, nơi giao thoa của các nền văn minh cổ đại. Trải qua nhiều thế kỷ, Yemen đã là trung tâm của những cuộc giao tranh và biến động chính trị, đồng thời cũng là nơi chứng kiến sự hình thành và phát triển của các vương quốc cổ đại như Saba, Himyar và Aksum. 

Với một vị trí chiến lược và tài nguyên phong phú, Yemen không chỉ quan trọng trong thương mại mà còn trong các cuộc xung đột và quan hệ quốc tế. Hãy cùng khám phá những trang lịch sử đầy sắc màu và thách thức của Yemen để hiểu rõ hơn về đất nước này.

Lịch sử Yemen thời kỳ cổ đại

Nằm ở ngã tư giao thoa văn hóa với vị trí thương mại chiến lược, Yemen từ lâu đã là cửa ngõ quan trọng trên bờ biển phía tây Bán đảo Ả Rập. Những khu định cư lớn ở vùng núi phía Bắc Yemen xuất hiện từ năm 5000 TCN đánh dấu giai đoạn chuyển biến từ nền văn minh thời đồ đồng sang các vương quốc thương mại.

Vương quốc Sabaean hình thành từ thế kỷ 11 TCN, nổi bật với liên minh bộ lạc ở Nam Ả Rập gồm Saba, Hadramout, Qataban và Ma’in. Người Sabaean xây dựng Đập lớn Marib nhằm kiểm soát lũ lụt và thống nhất các bộ lạc dưới quyền Mukarrib. Vào thế kỷ 7–6 TCN vương quốc Awsan nổi lên nhưng sau đó bị Saba chinh phục và mở rộng quyền lực.

Di tích còn sót lại của Đập lớn Marib

Từ thế kỷ 3 TCN, Qataban, Hadramout và Ma’in độc lập khỏi Saba, tạo nên cục diện phân quyền ở Yemen. Thời La Mã, Yemen lại trở thành trung tâm tranh giành nhưng La Mã thất bại trong việc chinh phục Marib. Cuộc xung đột nội bộ sau đó khiến Hamdan và Himyar nổi dậy.

Người Himyarite sau đó kiểm soát Sana’a, thống nhất Yemen vào năm 275 SCN và chuyển từ đa thần sang tôn giáo Rahman giáo. Năm 354, La Mã cố cải đạo họ sang Cơ đốc giáo nhưng gặp phải phản đối.

Năm 521, lãnh chúa Do Thái Dhu Nuwas nổi dậy chống Cơ đốc giáo nhưng bị liên quân Aksum, Byzantine và Ả Rập lật đổ, đưa Yemen vào quỹ đạo ảnh hưởng Cơ đốc giáo của Aksum và Byzantine.

Lịch sử Yemen thời Trung cổ

Lịch sử Yemen thời Trung cổ là một giai đoạn đầy biến động với sự giao thoa của nhiều nền văn hóa và tôn giáo. Sự xuất hiện của Hồi giáo đã đánh dấu một bước ngoặt quan trọng, mở ra một kỷ nguyên mới cho đất nước này.

Sự ra đời của Hồi giáo và ba triều đại

Nhà tiên tri Muhammad đã gửi các sứ giả đến Yemen để truyền bá đạo Hồi. Nhiều bộ lạc ở Yemen đã chấp nhận Hồi giáo, trong đó có những bộ lạc lớn như Hamdan và Himyar. Sự kiện này đã góp phần ổn định tình hình và thống nhất đất nước.

Sau thời kỳ Khởi nghĩa, Yemen lần lượt rơi vào tay các triều đại khác nhau như Ziyadid, Yufirid và Zaidi. Mỗi triều đại để lại những dấu ấn riêng về văn hóa, chính trị và xã hội.

• Triều đại Ziyadid: Nổi lên ở vùng Tihama, triều đại này kiểm soát các tuyến đường thương mại quan trọng và có quan hệ ngoại giao với các quốc gia láng giềng.
• Triều đại Yufirid: Cai trị ở vùng cao nguyên, triều đại này đối đầu với các triều đại khác và phải đối mặt với nhiều cuộc nổi dậy.
• Triều đại Zaidi: Được thành lập bởi Imam Yahya ibn al-Husayn, triều đại này trở thành một thế lực chính trị và tôn giáo quan trọng ở Yemen.

Triều đại Sulayhid và sự cai trị của Nữ hoàng Arwa

Triều đại Sulayhid dưới sự lãnh đạo tài ba của Nữ hoàng Arwa al-Sulayhi đã thống nhất Yemen và đạt được những thành tựu đáng kể về kinh tế, văn hóa và xã hội. Nữ hoàng Arwa được xem là một trong những Nữ hoàng vĩ đại nhất trong lịch sử Hồi giáo.

Cung điện Nữ hoàng Arwa al-Sulaihi

Triều đại Zurayid và sự cạnh tranh với các thế lực khác

Triều đại Zurayid cai trị ở Aden và có vai trò quan trọng trong thương mại quốc tế. Tuy nhiên, họ phải đối mặt với sự cạnh tranh từ các triều đại khác và cuối cùng bị Ayyubid chinh phục.

Cuộc chinh phục của Ayyubid và sự trỗi dậy của Rasulid

Ayyubid đã thống nhất một phần lớn Yemen nhưng không thể kiểm soát hoàn toàn các vùng cao nguyên. Sau đó, triều đại Rasulid nổi lên và trở thành một trong những triều đại hùng mạnh nhất trong lịch sử Yemen. Rasulid đã xây dựng nhiều công trình kiến trúc đồ sộ, phát triển kinh tế và văn hóa, đồng thời duy trì các mối quan hệ ngoại giao với các quốc gia láng giềng.

Triều đại Tahirid và sự suy yếu của Yemen

Triều đại Tahirid kế thừa Rasulid nhưng không có đủ sức mạnh để duy trì sự thống nhất của đất nước. Yemen trở thành mục tiêu của các cuộc xâm lược từ các đế chế khác như Mamluk và Ottoman.

Yemen thời hiện đại

Lịch sử hiện đại của Yemen là một giai đoạn đầy biến động với sự cạnh tranh giữa các thế lực trong và ngoài nước. Sự xuất hiện của đế quốc Ottoman và sau đó là Anh đã để lại dấu ấn sâu sắc lên đất nước này.

Người Zaydi và Đế chế Ottoman

Người Ottoman có hai lợi ích chính ở Yemen: bảo vệ các thành phố linh thiêng Mecca và Medina, duy trì tuyến đường thương mại quan trọng với Ấn Độ. Cả hai đều bị đe dọa, đặc biệt sau khi người Bồ Đào Nha tiến vào Ấn Độ Dương. 

Hadım Suleiman Pasha – thống đốc Ottoman ở Ai Cập – được lệnh chinh phục Yemen và nhanh chóng giành được các khu vực Aden và Zabid, biến Zabid thành trung tâm hành chính Yemen. Tuy nhiên, người Ottoman không kiểm soát hoàn toàn được vùng cao nguyên do Imam al-Mutawakkil Yahya Sharaf ad-Din cai trị.

Xung đột nội bộ trong dòng dõi Imam al-Mutawakkil, đặc biệt là tranh giành quyền kế vị giữa các con ông đã làm trầm trọng thêm tình trạng hỗn loạn.

Al-Mutahhar, người con bị tước quyền kế vị, đã liên minh với người Ottoman và tấn công Sana’a. Tuy nhiên, sau đó al-Mutahhar phản bội, giết thống đốc Ottoman và chiếm lại Sana’a, khiến người Ottoman gặp nhiều khó khăn trong việc kiểm soát vùng cao nguyên.

Mahmud Pasha, một thống đốc Ottoman nổi tiếng tham nhũng, càng khiến tình hình phức tạp khi xa lánh các phe phái địa phương. Điều này đã dẫn đến một làn sóng phản đối rộng lớn chống lại người Ottoman với hàng loạt cuộc nổi dậy khiến họ chỉ giữ được các vùng ven biển. Cuối cùng, họ phải ký một hiệp ước với Imam al-Mutahhar vào năm 1567, chính thức công nhận quyền lực của các bộ lạc Zaydi.

Nhà thờ Hồi giáo Ottoman Al Bakiriyya ở Sana’a được xây dựng vào năm 1597

Lãnh thổ Bảo hộ Anh và Yemen

Để bảo vệ tuyến đường thương mại đến Ấn Độ, người Anh tìm kiếm sự kiểm soát tại Aden vào năm 1839 sau khi đụng độ với các bộ lạc địa phương. Sau khi chiếm Aden, họ nhanh chóng ký các hiệp ước với các bộ lạc xung quanh, biến Aden thành khu tự do, thu hút người di cư và phát triển thành một “thành phố quốc tế”.

Sự hiện diện của Anh tại Aden dẫn đến tranh chấp với người Ottoman – những người tuyên bố quyền sở hữu Yemen.

Sự trở lại của Ottoman

Trước sự mở rộng của Anh, người Ottoman trở lại Yemen vào năm 1849 và giành quyền kiểm soát Sana’a vào năm 1872, biến nơi đây thành thủ đô hành chính. Tuy nhiên, các cải cách của Ottoman gặp phải sự phản đối mạnh mẽ từ các bộ lạc Zaydi.

Năm 1904, Imam Yahya Hamidaddin lãnh đạo một cuộc nổi dậy lớn buộc Ottoman phải công nhận quyền tự trị của ông ở vùng cao nguyên Zaydi vào năm 1911.

Vương quốc Mutawakkilite của Yemen

Sau khi Ottoman rút đi năm 1918, Imam Yahya mở rộng quyền kiểm soát khắp Yemen mặc dù vẫn đối mặt với sự tranh giành của người Idrisid và Anh. Dù ký các hiệp ước hòa bình, Imam Yahya vẫn tiếp tục xây dựng một vương quốc độc lập và được quốc tế công nhận.

Cuộc nổi dậy của các phong trào hiện đại

Những người theo chủ nghĩa dân tộc Yemen nổi lên vào thế kỷ 20, lấy cảm hứng từ phong trào quốc gia ở các nước Ả Rập khác. Sau khi Imam Yahya bị ám sát năm 1948, Thái tử Ahmad lên ngôi, mở rộng quan hệ quốc tế, bao gồm cả viện trợ từ Liên Xô.

Tuy nhiên, sự bất mãn trong nước và các xung đột giữa phe cộng hòa và bảo hoàng vẫn tiếp diễn, mở đường cho một Yemen hiện đại với những thay đổi đáng kể về chính trị và xã hội.

Lịch sử thống nhất và khủng hoảng nội chiến ở Yemen

Lịch sử hiện tại của Yemen là một chuỗi những biến động và xung đột liên miên. Sau khi thống nhất hai miền Nam-Bắc vào năm 1990, Yemen đã trải qua một giai đoạn ổn định tương đối ngắn trước khi rơi vào cuộc nội chiến kéo dài.

Thống nhất và bất ổn

Việc thống nhất Yemen năm 1990 được kỳ vọng sẽ mang lại hòa bình và ổn định cho đất nước. Tuy nhiên những khác biệt về chính trị, kinh tế và xã hội giữa hai miền Nam-Bắc đã gây ra nhiều căng thẳng. Cuộc nội chiến năm 1994 đã chấm dứt hy vọng về một Yemen thống nhất và hòa bình.

Sự trỗi dậy của Houthi và cuộc nội chiến

Trong những năm gần đây, phong trào Houthi đã nổi lên như một lực lượng chính trị quan trọng ở Yemen. Cuộc nổi dậy của Houthi chống lại chính phủ đã dẫn đến cuộc nội chiến kéo dài từ năm 2014 đến nay. Sự can thiệp của liên quân do Saudi Arabia dẫn đầu đã làm cuộc chiến trở nên phức tạp hơn và gây ra một cuộc khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng.

Thành cổ Sanaa đổ nát sau vụ oanh tạc của liên quân ngày 12/6

Những thách thức khác

Bên cạnh cuộc nội chiến, Yemen còn phải đối mặt với nhiều thách thức khác:

• Khủng bố: Tổ chức al-Qaeda ở Bán đảo Ả Rập đã lợi dụng tình hình hỗn loạn để tăng cường hoạt động tại Yemen.
• Nạn đói và dịch bệnh: Cuộc chiến đã gây ra tình trạng thiếu lương thực, nước sạch và y tế dẫn đến nạn đói và dịch bệnh bùng phát.
• Di cư: Hàng triệu người Yemen đã phải rời bỏ nhà cửa để tìm kiếm nơi trú ẩn an toàn.

Tương lai của Yemen

Tương lai của Yemen vẫn còn rất mờ mịt. Cuộc chiến vẫn đang tiếp diễn và chưa có dấu hiệu chấm dứt. Việc tìm kiếm một giải pháp hòa bình lâu dài cho cuộc xung đột này là một thách thức lớn đối với cộng đồng quốc tế.

Lịch sử Yemen là một bức tranh đầy sắc màu của văn hóa, tôn giáo và những biến động không ngừng. Từ thời kỳ huy hoàng của các vương quốc cổ đại cho đến những thách thức hiện đại, Yemen đã và đang chứng minh sức mạnh bền bỉ của mình. Dù đối diện với nhiều khó khăn, người dân Yemen vẫn giữ vững bản sắc và niềm tự hào về một nền văn hóa lâu đời.