Charles De Gaulle – Vị Tổng Thống Anh Hùng Nước Pháp
Charles De Gaulle – Vị Tổng thống huyền thoại, người đã thay đổi hoàn toàn vị thế của nước Pháp trong thời kỳ đầy biến động. Ông là một chiến lược gia tài ba, một nhà lãnh đạo cứng rắn, hay là biểu tượng của tinh thần tự tôn dân tộc? Cuộc đời và sự nghiệp của De Gaulle ẩn chứa những câu chuyện ít ai biết về những quyết định táo bạo đã đưa nước Pháp từ bóng tối chiến tranh đến ánh sáng của sự hồi sinh. Cùng khám phá cuộc đời của vị anh hùng De Gaulle và lý do ông vẫn sống mãi trong lòng người Pháp.
Charles De Gaulle là ai?
Tướng De Gaulle là một nhà lãnh đạo quân sự tài ba và chính khách nổi tiếng của Pháp. Trước Thế chiến thứ hai, ông được biết đến với tư tưởng chiến thuật tiên phong đặc biệt trong việc sử dụng kết hợp xe thiết giáp và máy bay chiến đấu. Khi Thế chiến bùng nổ, với quân hàm Thiếu tướng ông trở thành lãnh đạo của Chính phủ Pháp Tự Do, hoạt động lưu vong tại Anh từ năm 1944 đến 1946.
Sau cuộc nổi dậy của một số tướng lãnh Pháp tại Algiers năm 1958, Tướng De Gaulle đã kêu gọi thiết lập một hiến pháp mới, trở thành Tổng thống đầu tiên của nền Cộng hòa thứ Năm, phục vụ từ năm 1958 đến 1969.
Chủ thuyết chính trị của ông được gọi là “Gaullism” (hay Chủ nghĩa De Gaulle), đề cao độc lập quốc gia trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh và kinh tế điều khiển kết hợp với sự tự nguyện. Đây là một phong trào bảo thủ xã hội, đã ảnh hưởng sâu sắc đến nền chính trị Pháp trong nhiều thập kỷ sau đó.
Charles De Gaulle – Vị tướng quân sự tài ba của Pháp
Cuộc đời và sự nghiệp Charles De Gaulle
De Gaulle thời niên thiếu
Charles De Gaulle là người con thứ ba trong gia đình có năm anh em, sinh ra và lớn lên trong gia đình bảo thủ theo Công giáo La Mã. Ông sinh ngày 22/11/1890 tại Lille, lớn lên ở Paris và theo học tại trường Stanislas, cũng như có thời gian học tập tại Bỉ.
Gia đình bên cha của De Gaulle có nguồn gốc quý tộc từ Normandy và Burgundy nhưng đã sinh sống ở Paris suốt một thế kỷ và không coi “De” trong tên là dấu hiệu quý tộc. Gia đình bên mẹ thuộc tầng lớp doanh nhân giàu có ở vùng kỹ nghệ Lille. Ông nội của De Gaulle là nhà sử học, bà nội là nhà văn và cha ông – Henri là giáo sư triết học và văn chương.
De Gaulle được giáo dục với tinh thần yêu nước, chịu ảnh hưởng của tư tưởng bảo thủ nhưng cũng tôn trọng các giá trị của nền cộng hòa, kết hợp cùng tư tưởng Công giáo rộng lượng và truyền thống.
Khởi đầu sự nghiệp quân sự (1912-1940)
Sau khi tốt nghiệp trung học, De Gaulle theo học tại trường Quân sự Saint-Cyr, tại đây ông trở thành sĩ quan trẻ thông minh, chăm chỉ và dũng cảm. Trong Thế chiến thứ nhất, ông phục vụ tại Verdun, bị thương ba lần và bị bắt làm tù binh trong 2 năm 8 tháng, ông đã tìm cách trốn thoát 5 lần nhưng không thành công.
Sau chiến tranh, De Gaulle vẫn trong quân đội, phục vụ trong các bộ tham mưu và tham gia Phái bộ Quân sự Pháp tại Ba Lan, ông đã xuất sắc trong nhiệm vụ huấn luyện quân đội Ba Lan, được trao tặng huy chương Virtuti Militari.
Đến năm 1927, ông được thăng cấp Thiếu tá, trở về Pháp với vai trò sĩ quan tham mưu của Hội đồng Chiến tranh Cao cấp và giảng dạy tại trường quân sự. Tư tưởng chiến thuật của ông đề cao cơ giới hóa quân đội và giảm vai trò của chiến luỹ, ảnh hưởng bởi cuộc chiến Ba Lan – Xô Viết và Thống chế Jozef Pilsudski.
De Gaulle đã viết nhiều bài báo và xuất bản cuốn sách “Về Đạo quân Chuyên nghiệp” năm 1934, trong đó đề xuất quân đội cơ giới với sư đoàn thiết giáp chuyên nghiệp, trái ngược với chiến lược phòng thủ truyền thống của Pháp.
Charles De Gaulle trong Thế chiến thứ nhất
Sự nghiệp De Gaulle trong Thế chiến II
Trong giai đoạn Thế chiến II, do những quan điểm chiến thuật táo bạo, De Gaulle có mâu thuẫn với các lãnh đạo quân sự, chỉ đạt đến cấp Trung tá khi chiến tranh bùng nổ.
Ngày 15/5/1940, ông được giao chỉ huy Sư đoàn 4 Thiết giáp, ghi dấu ấn qua trận chiến tại Montcornet và Caumont, một trong những chiến thắng hiếm hoi của quân đội Pháp trước Đức. Nhờ đó, ông được Thủ tướng Paul Reynaud thăng lên Thiếu tướng và trở thành Thứ trưởng Bộ Quốc phòng và Chiến tranh ngày 6/6/1940.
Dù chỉ là viên chức cấp thấp, De Gaulle kiên quyết phản đối việc Pháp đầu hàng Đức, đề xuất hợp nhất chính trị với Anh và tiếp tục chiến đấu từ các thuộc địa. Sau khi Thống chế Pétain lên làm Thủ tướng với ý định tìm kiếm đình chiến, De Gaulle quyết định không chấp nhận đầu hàng, kêu gọi toàn dân Pháp kháng chiến.
Ngày 17/6/1940, ông rời Bordeaux đến London, bắt đầu phong trào kêu gọi người Pháp hải ngoại đoàn kết chống Đức Quốc xã. Từ đây, ông xây dựng nước Pháp Tự Do, kháng chiến cùng Đồng minh, đối lập với chính phủ Vichy của Pétain.
Charles De Gaulle và Lực lượng Pháp Tự Do (1940-45)
Ngày 18/6/1940, Tướng De Gaulle đã chuẩn bị để phát biểu qua đài BBC tại London, kêu gọi người dân Pháp tiếp tục kháng chiến. Dù có sự ngăn cản từ một số thành viên trong Nội các Anh nhưng Thủ tướng Churchill đã cho phép buổi phát sóng.
“Lời Kêu Gọi ngày 18 tháng 6” của Tướng De Gaulle đã truyền cảm hứng mạnh mẽ, dù ban đầu chỉ có một số ít người dân Pháp nghe được do ông chưa nổi danh và tình hình hỗn loạn trong nước. Câu nói của ông, “Nước Pháp đã thua trận, nhưng chưa thua cuộc chiến” cùng với tinh thần kháng chiến “Ngọn lửa của Kháng Chiến Pháp sẽ không bao giờ tắt” thể hiện ý chí kiên cường của ông, dù nhiều sĩ quan Pháp cho rằng kêu gọi này chỉ mang tính khích lệ tinh thần.
Những đoạn trích của bài phát biểu đã xuất hiện trên các báo Pháp ở miền Nam – nơi quân Đức chưa kiểm soát – và BBC cũng tiếp tục phát lại bài kêu gọi này trong những đêm tiếp theo. Tin tức về một vị Tướng ở London không chấp nhận đầu hàng và quyết tâm chiến đấu đã nhanh chóng lan truyền, trở thành một trong những bài diễn văn nổi tiếng nhất trong lịch sử Pháp.
Lúc này, Hoa Kỳ vẫn công nhận chính phủ Vichy dưới quyền Thống chế Pétain, trong khi Anh ủng hộ Tướng De Gaulle và công nhận chính phủ Pháp Tự Do. Ngày 4/7/1940, một tòa án quân sự ở Toulouse đã tuyên án Tướng De Gaulle 4 năm tù và tiếp theo là án tử hình ngày 2/8 vì tội phản bội.
Khi làm việc với Anh và Mỹ, Tướng De Gaulle luôn yêu cầu tự do hành động vì lợi ích của nước Pháp, điều này nhiều lần khiến quan hệ giữa ông và các đồng minh căng thẳng. Ông thậm chí nghi ngờ Anh đang tìm cách chiếm thuộc địa cũ của Pháp, đến mức bà Clementine Churchill phải nhắc nhở ông, “Thưa Thiếu Tướng, ngài không nên ghét bạn bè mình hơn ghét kẻ thù”. Tướng De Gaulle đã đáp lại bằng câu nói nổi tiếng: “Nước Pháp không có bạn bè, chỉ có lợi ích”.
Chính thái độ không nhượng bộ của Tướng De Gaulle khiến các lãnh đạo Mỹ không công nhận ông là đại diện chính thức của Pháp Tự Do, họ muốn đàm phán với các thành viên của chính phủ Vichy. Thủ tướng Churchill từng nhận xét rằng: “Trong tất cả thập giá mà tôi phải mang, thập giá Lorraine là nặng nhất”, ám chỉ khó khăn khi làm việc với De Gaulle.
Sau cuộc đổ bộ của quân Anh-Mỹ tại Bắc Phi vào tháng 11/1942, Tướng De Gaulle chuyển Bộ Tham Mưu đến Algiers để làm việc gần gũi hơn với Phong trào Kháng chiến Pháp. Ông trở thành lãnh đạo chính, vượt qua Tướng Henri Giraud và giữ vai trò Chủ tịch Ủy ban Giải phóng Quốc gia.
Sau chiến dịch Overlord và khi Pháp dần được giải phóng, De Gaulle nhanh chóng khẳng định chủ quyền của Lực lượng Pháp Tự Do và tránh sự can thiệp của “Chính quyền Quân sự Đồng minh cho vùng đất chiếm đóng”. Ngày trước khi Paris được giải phóng, ông trở về từ Algeria và tiến vào thủ đô cùng các đồng minh, phát biểu khẳng định vai trò của người Pháp trong việc tự giải phóng đất nước.
Sau khi quay lại Paris, De Gaulle chuyển văn phòng về Bộ Chiến tranh, tuyên bố tiếp tục Nền Cộng Hòa Thứ Ba và không công nhận tính hợp pháp của chính phủ Vichy.
Tháng 9/1944, Tướng De Gaulle chính thức đảm nhận vai trò Tổng thống Chính phủ Lâm thời của Cộng hòa Pháp. Năm 1945, ông gửi Quân đội Viễn chinh Pháp đến Đông Dương để tái thiết lập chủ quyền Pháp, bổ nhiệm Đô đốc d’Argenlieu làm Cao ủy Đông Dương và Tướng Leclerc làm Tổng tư lệnh các lực lượng viễn chinh.
Dưới sự lãnh đạo của De Gaulle, quân kháng chiến Pháp và lực lượng thuộc địa đã giải phóng một phần ba nước Pháp và thậm chí tiến vào lãnh thổ Đức. Điều này đã giúp Pháp khẳng định vai trò tích cực khi Đức Quốc xã ký hiệp định đầu hàng.
Ngày 20/11/1946, De Gaulle từ chức do xung đột với các đảng phái và không đồng ý với bản dự thảo Hiến pháp của nền Cộng hòa Thứ Tư, vốn ông cho là quá thiên về quyền lực của quốc hội. Những người kế nhiệm ông gồm có Félix Gouin, Georges Bidault và Léon Blum.
Thời kỳ Cộng hòa Thứ Tư (1946-1958)
Do các đảng phái cánh tả ủng hộ chế độ đại nghị, Tướng De Gaulle không thể ngăn bản dự thảo hiến pháp mới được thông qua trong cuộc trưng cầu dân ý tháng 10/1946. Mặc dù không đồng tình, ông buộc phải chấp nhận việc thành lập nền Cộng hòa Thứ Tư.
Tháng 4/1947, De Gaulle tìm cách thay đổi tình hình chính trị bằng việc thành lập “Tập Hợp Dân Chúng Pháp” (Rassemblement du Peuple Francais, FPF), nhưng sau thành công ban đầu phong trào dần suy yếu.
Đến tháng 5/1953, De Gaulle rút khỏi chính trường, lui về Colombey-les-deux-Eglises và tập trung viết cuốn hồi ký “Ký Ức Chiến Tranh” (Mémoires de Guerre). Dù không trực tiếp tham gia, ông vẫn duy trì liên lạc với cộng tác viên chính trị, đặc biệt về các vấn đề ở Algeria.
Lúc này, nền Cộng hòa Thứ Tư gặp nhiều bất ổn, từ cuộc chiến Đông Dương thất bại cho đến những khó khăn ở Algeria. Năm 1954, Thủ tướng Mendès France ký Hiệp định Geneva kết thúc cuộc chiến tại Đông Dương và năm 1956 Pháp trao trả độc lập cho Tunisia và Morocco.
Ngày 13/5/1958 tại Algiers, người Pháp ở Algeria chiếm các cơ quan chính phủ, phản đối chính quyền Pháp mà họ cho là yếu kém. Dưới áp lực của Tướng Jacques Massu, Tướng Raoul Salan – Tổng Tư lệnh tại Algeria – công khai ủng hộ De Gaulle. Ngày 15/5, Tướng Salan kêu gọi “De Gaulle muôn năm” từ ban công tòa nhà chính quyền.
Tại cuộc họp báo ngày 19/5, Tướng De Gaulle khẳng định sẽ hành động vì lợi ích quốc gia. Khi bị hỏi về việc ông có thể vi phạm các quyền tự do dân sự, De Gaulle trả lời: “Tôi từng vi phạm quyền tự do dân sự khi nào chưa? Hoàn toàn ngược lại, tôi đã phục hồi chúng khi chúng bị tổn hại.” Ông tuyên bố chỉ chấp nhận quyền lực từ các cơ quan hợp pháp và chính thức.
Khủng hoảng leo thang khi quân Pháp từ Algeria chiếm đảo Corsica. Trước tình hình này, Tổng thống Pháp René Coty mời De Gaulle, “người con vĩ đại nhất của nước Pháp” , trở lại làm Thủ tướng với điều kiện có quyền lực khẩn cấp trong 6 tháng và tiến hành cải cách hiến pháp.
Ngày 1/6/1958, Quốc hội Pháp chấp thuận yêu cầu của De Gaulle, trao cho ông quyền lực cần thiết để thực hiện các thay đổi.
Ngày 28/9/1958, cuộc trưng cầu dân ý cho hiến pháp mới diễn ra và 79.2% dân Pháp ủng hộ nền Cộng hòa Thứ Năm. Các thuộc địa cũ được lựa chọn giữa độc lập tức thời hoặc tham gia vào nền Cộng hòa mới. Hầu hết đều chọn hiến pháp mới, ngoại trừ Guinea chọn độc lập và chấp nhận mất trợ giúp từ Pháp, trong khi Algeria vẫn được xem là một phần của nước Pháp chứ không phải thuộc địa.
Thiết lập Nền Cộng hòa Thứ Năm (1958-1962)
Trong cuộc bầu cử tháng 11/1958, Tướng De Gaulle và các đồng minh giành chiến thắng áp đảo, đến tháng 12 ông đắc cử Tổng thống với 78% phiếu đại cử tri, chính thức nhậm chức vào tháng 1/1959. Ngay sau khi lên nắm quyền, ông đã tiến hành cải cách kinh tế mạnh mẽ, trong đó có việc đổi tiền tệ chuyển sang đồng Franc mới.
Về đối ngoại, Tổng thống De Gaulle áp dụng chính sách độc lập, từ chối phụ thuộc vào cả Hoa Kỳ lẫn Liên Xô. Ông đẩy mạnh phát triển vũ khí hạt nhân và xây dựng một châu Âu tự chủ, mong muốn hình thành một liên bang gồm các nước châu Âu. Tăng cường quan hệ Pháp-Đức, De Gaulle và nước Đức ký Hòa ước Élysée vào năm 1963, đánh dấu bước khởi đầu cho Cộng đồng Kinh tế châu Âu. Đồng thời, ông cũng giảm sự phụ thuộc vào đồng USD bằng cách mua vàng của Hoa Kỳ.
Với tầm nhìn xa về châu Âu, trong bài phát biểu ngày 23/11/1959 tại Strasbourg, De Gaulle nói: “Châu Âu, từ Đại Tây Dương đến dãy Ural, sẽ quyết định vận mệnh thế giới.” Đây là lời kêu gọi cho một châu Âu không phụ thuộc vào Hoa Kỳ hay NATO. Năm 1963, De Gaulle phủ quyết việc Anh xin gia nhập Cộng đồng Kinh tế châu Âu (EEC), một quyết định khiến nhiều người Anh coi là quên ơn, vì Anh đã từng giúp Pháp trong Thế chiến II.
Chính sách của De Gaulle về Algeria khiến nhiều người Pháp định cư tại đó phẫn nộ. Tổ chức OAS (Tổ chức Quân đội Bí mật) đã nhiều lần ám sát ông, đáng chú ý nhất là vụ tấn công ngày 22/8/1962. Năm 1961, De Gaulle tổ chức trưng cầu dân ý về quyền tự quyết của Algeria, dẫn đến cuộc ngưng bắn năm 1962. Sau đó, 900.000 người Pháp rời khỏi Algeria.
Để củng cố quyền lực, tháng 9/1962 De Gaulle đề xuất tu chính án cho phép bầu Tổng thống trực tiếp. Đề xuất được chấp thuận qua trưng cầu dân ý với 3/5 phiếu ủng hộ. Ngày 4/10/1962, De Gaulle giải tán Quốc hội và Đảng Gaullist đã giành thắng lợi trong cuộc bầu cử tiếp theo.
Chính trị hùng mạnh (1962-1968)
Sau khi giải quyết xung đột Algeria, Tổng thống De Gaulle tiếp tục mục tiêu phát triển kinh tế và thúc đẩy vị thế độc lập của Pháp trên trường quốc tế, một chiến lược được gọi là “Chính trị hùng mạnh.”
Dưới thời Thủ tướng Georges Pompidou, Pháp trải qua giai đoạn phát triển kinh tế nhanh chóng. Chính phủ can thiệp vào nền kinh tế thông qua các chương trình 5 năm, thúc đẩy sự phát triển của các ngành công nghiệp như đóng tàu, sản xuất máy bay Concorde và xây dựng cơ sở hạ tầng. Đến năm 1964, GDP của Pháp đã vượt qua Anh, đánh dấu sự thịnh vượng kéo dài suốt “30 năm rực rỡ.”
Với nền tảng kinh tế vững mạnh, De Gaulle thực hiện chính sách đối ngoại độc lập. Pháp trở thành quốc gia thứ tư sở hữu vũ khí hạt nhân vào năm 1960 và đến năm 1968 phát triển thành công bom Hydro. Năm 1965, Pháp phóng vệ tinh vào không gian, trở thành quốc gia thứ ba đạt thành tựu này.
De Gaulle tin rằng Pháp độc lập sẽ đóng vai trò cân bằng giữa Hoa Kỳ và Liên Xô. Năm 1964, ông công nhận Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đi trước Mỹ 8 năm. Tháng 12/1965, ông tái đắc cử Tổng thống và năm 1966, Pháp rút khỏi chỉ huy quân sự của NATO. Trong chuyến thăm Phnom Penh, ông kêu gọi Hoa Kỳ rút quân khỏi Việt Nam.
Về châu Âu, năm 1965, khi Pháp và các thành viên EEC không thống nhất về chính sách nông nghiệp và cơ chế bỏ phiếu, De Gaulle đã tạo ra “cuộc khủng hoảng ghế trống” khiến EEC ngưng hoạt động cho đến thỏa hiệp Luxembourg năm 1966. Sau đó, ông tiếp tục từ chối Anh gia nhập EEC và năm 1967, De Gaulle lên án Israel trong cuộc Chiến tranh Sáu Ngày, thể hiện lập trường thiên về các quốc gia Ả Rập.
Đánh giá về Tướng De Gaulle
Nhiều người cho rằng Chính sách hùng mạnh của Tổng thống De Gaulle đặt tham vọng quá lớn vào vai trò của nước Pháp, khó có thể duy trì lâu dài. Mặc dù báo chí và bầu cử ở Pháp thời kỳ này đã có phần tự do, nhưng chính phủ vẫn kiểm soát truyền hình và phát thanh. Chính điều này, cùng những khía cạnh bảo thủ trong xã hội, khiến giới trẻ dần mất lòng tin vào bộ máy quản lý.
Tháng 5/1968, phong trào biểu tình và đình công lớn diễn ra khắp nước Pháp, chủ yếu do tầng lớp công nhân và sinh viên muốn tham gia sâu hơn vào kinh tế và chính trị. Tổng thống De Gaulle kiên quyết từ chối, cho rằng điều này sẽ gây bất ổn xã hội.
Sau thất bại trong cuộc trưng cầu dân ý về cải tổ Thượng viện vào tháng 4/1969, De Gaulle từ chức, kết thúc nhiệm kỳ trong sự ngậm ngùi vì không đạt được sự đồng thuận. Ông lui về Colombey-les-deux-Eglises và qua đời bất ngờ vào năm 1970.
Theo di nguyện, lễ tang của ông tổ chức giản dị, chỉ có các “Bạn Bè trong Nhóm Giải Phóng” tham dự và trên mộ chỉ khắc dòng chữ: “Charles De Gaulle, 1890-1970”. Ngày tang lễ, chuông nhà thờ trên khắp nước Pháp đã ngân vang trong niềm kính trọng. Ông qua đời trong hoàn cảnh khiêm nhường, không hưởng tiền hưu trợ cấp Tổng thống, chỉ nhận trợ cấp của một Đại tá và gia đình ông phải bán nơi ở để thành lập Viện Bảo Tàng Charles De Gaulle.
Dù bị một số chỉ trích từ phe tả và nước ngoài, De Gaulle vẫn là biểu tượng chính trị có ảnh hưởng lớn, người đã mang đến ổn định và uy tín cho nước Pháp trên trường quốc tế. Đối với những người kính trọng, ông được coi là vị “vua chính trực”, trong khi với phe phản đối ông là hiện thân của chế độ cũ. Tuy nhiên, Nền Cộng Hòa Thứ Năm dưới thời De Gaulle đã thể hiện sự ổn định và hiệu quả so với giai đoạn trước.
Về đối nội, ông khôi phục nền kinh tế và nâng cao mức sống của người dân. Để tôn vinh vị anh hùng nước Pháp, sân bay quốc tế lớn nhất Paris đã được đặt tên là Charles De Gaulle International Airport, biểu tượng ghi nhớ đến nhà lãnh đạo với tầm nhìn vĩ đại của lịch sử nước Pháp.
Charles De Gaulle – Vĩ nhân số một nước Pháp
Charles De Gaulle đã khép lại cuộc đời mình với danh hiệu “Người hùng của nước Pháp”, khẳng định vai trò to lớn không chỉ trong các cuộc chiến mà còn trong sự phát triển bền vững của nước Pháp hiện đại. Những cống hiến và tư tưởng của ông đã tạo ra nền tảng ổn định cho nền Cộng hòa Thứ Năm, là nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ người Pháp. Hình ảnh của De Gaulle không chỉ được khắc sâu trong lòng người dân mà còn là biểu tượng mạnh mẽ của tinh thần độc lập và quyết tâm của nước Pháp trên thế giới.
