Daniel Ellsberg – Người phơi bày bí mật chiến tranh Việt Nam

Tác giả: Tran Jenny - Cập nhật: 23/11/2024

Daniel Ellsberg – cái tên gắn liền với vụ rò rỉ Hồ sơ Lầu Năm Góc, đã để lại dấu ấn không thể phai trong lịch sử. Ông dũng cảm vạch trần sự thật về cuộc chiến tranh Việt Nam, góp phần thay đổi cách thế giới nhìn nhận về sự thật và trách nhiệm. Câu chuyện về cuộc đời và hành động của ông chính là biểu tượng cho lòng can đảm và khao khát hòa bình.

Daniel Ellsberg – Nhà phân tích quân sự Mỹ

Mục Lục

Daniel Ellsberg và vụ rò rỉ chấn động lịch sử thế giới

Năm 1971, Daniel Ellsberg khiến cả thế giới rúng động khi công bố Hồ sơ Lầu Năm Góc (The Pentagon Papers). Đây là tài liệu tuyệt mật dài hơn 7.000 trang của Bộ Quốc phòng Mỹ, tiết lộ những bí mật liên quan đến cuộc chiến tranh tại Việt Nam.

Hồ sơ này đã vạch trần cách Mỹ sa lầy tại Việt Nam và cho thấy các nhà lãnh đạo Mỹ đã lừa dối công chúng về lý do lính Mỹ phải bỏ mạng tại một quốc gia Đông Nam Á xa xôi.

Ellsberg khi làm việc tại RAND Corporation đã có quyền tiếp cận tài liệu. Ông vô cùng bàng hoàng trước sự thật được che giấu về những quyết định quân sự, đẩy nhiều lính Mỹ đến chiến trường Việt Nam.

“Ông ấy cho rằng bạo lực ở Việt Nam là vô nghĩa. Lương tâm thôi thúc ông phải hành động để chấm dứt cuộc chiến”, nhà báo Neil Sheehan viết trong cuốn A Bright Shining Lie: John Paul Vann and America in Vietnam (tạm dịch: Sáng tỏ sự dối trá: John Paul Vann và nước Mỹ ở Việt Nam).

Hai năm ở Việt Nam, Daniel Ellsberg tận mắt chứng kiến thực tế khốc liệt của chiến tranh, hoàn toàn trái ngược với những tuyên bố từ chính phủ Mỹ. Khi tham gia tuần tra cùng lực lượng bộ binh, ông nhận ra sự khác biệt sâu sắc giữa sự thật và những gì được tuyên truyền.

Daniel Ellsberg trong khoảng thời gian 2 năm ở Việt Nam

Sự mặc cảm và day dứt vì cuộc chiến vô nghĩa đã thôi thúc Ellsberg công bố Hồ sơ Lầu Năm Góc. Từ tháng 10/1969, với sự hỗ trợ từ Anthony Russo, các thành viên gia đình và những người cùng chí hướng, ông bắt đầu chiến dịch sao chụp khối tài liệu khổng lồ. Những bản sao này được bảo quản cẩn thận, chờ ngày được công bố.

Ellsberg cố gắng tiếp cận các nhà lập pháp phản chiến trong hai năm 1969-1970 nhưng bị từ chối. Không nản lòng, ông chuyển sang liên lạc với Neil Sheehan tại The New York Times. Ngày 13/6/1971, tờ báo bắt đầu xuất bản một phần Hồ sơ, làm dấy lên làn sóng phẫn nộ từ chính quyền Nixon, dẫn đến lệnh cấm tiếp tục công bố.

Tuy nhiên, Washington Post đã tiếp nối với loạt bài riêng vào ngày 18/6 và khi bị cấm, hàng loạt tờ báo khác tiếp tục phanh phui sự thật. Đỉnh điểm, ngày 30/6, Tòa án Tối cao Mỹ bỏ phiếu ủng hộ việc xuất bản, đánh dấu một chiến thắng vang dội cho tự do báo chí và sự thật.

Trong phán quyết 6-3, Thẩm phán Hugo Black khẳng định: “Khi tiết lộ cách chính phủ dẫn đến Chiến tranh Việt Nam, các tờ báo đã làm đúng như điều những người sáng lập đất nước hy vọng”.

Ngày 23/6/1971, Daniel Ellsberg xuất hiện trên CBS Evening News, tự nhận mình là người công bố Hồ sơ Lầu Năm Góc. Ông chia sẻ: “Tôi hy vọng rằng sự thật sẽ giải phóng chúng ta khỏi cuộc chiến này”, đáp lại lời dẫn chương trình Walter Cronkite, người từng tuyên bố cuộc chiến là vô vọng vào năm 1968.

Daniel Ellsberg, người đã phơi bày Hồ sơ Lầu Năm Góc cho giới báo chí, đã ra đầu thú tại Tòa án Liên bang ở Boston vào ngày 28/6/1971, cùng với vợ của mình.

Khi quyết định tiết lộ Hồ sơ, Ellsberg đối mặt nguy cơ lãnh án 115 năm tù, trở thành dân thường đầu tiên bị cáo buộc vi phạm Đạo luật Gián điệp năm 1917. Mặc dù vậy, ông không nao núng.

Ellsberg bị xét xử tại tòa án liên bang ở Los Angeles, nhưng vào năm 1973 ông được xử trắng án. Tòa nhận định chính quyền Nixon và CIA đã thực hiện các hành vi sai trái, bao gồm đột nhập vào phòng khám của bác sĩ tâm lý của Ellsberg.

Ray Locker trong “Haig’s Coup” viết: “Thất bại trong việc xét xử Ellsberg đã làm sụp đổ mọi thứ nó chạm vào”.

Nhìn lại cuộc chiến, Ellsberg từng nói: “Chúng tôi không chọn sai phe, mà chúng tôi chính là phe sai trái trong cuộc chiến này”.

Hành trình từ Tiến sĩ Kinh tế đến Nhà hoạt động vì hòa bình

Daniel Ellsberg, sinh ngày 7/4/1931 tại Chicago, lớn lên trong một gia đình trí thức nhưng phải đối mặt với bi kịch từ sớm. Năm 1946, mẹ và em gái ông qua đời trong một tai nạn xe hơi khi cha ông ngủ gục sau tay lái. Ký ức đau thương này đã để lại trong ông một bài học sâu sắc: “Ngay cả những người đáng kính như cha tôi cũng có thể mắc sai lầm nếu không chú ý đến rủi ro”.

Ellsberg nổi bật với thành tích học tập xuất sắc, tốt nghiệp Đại học Harvard với bằng Tiến sĩ Kinh tế. Tuy nhiên, cuộc đời ông rẽ hướng bất ngờ khi cuộc hôn nhân đầu tiên đưa ông đến con đường gia nhập Thủy quân Lục chiến vào năm 1954, thay vì tiếp tục nghiên cứu tại Harvard.

Sau khi tiết lộ Hồ sơ Lầu Năm Góc, Daniel Ellsberg đã bị Henry Kissinger gọi là “người đàn ông nguy hiểm nhất nước Mỹ”

Trong quân ngũ, Ellsberg nhanh chóng trở thành một trong những tay thiện xạ hàng đầu và được giao nhiệm vụ chỉ huy đại đội súng trường. Ông xuất ngũ năm 1957 với cấp bậc trung úy, mang theo những trải nghiệm khắc nghiệt và một góc nhìn mới mẻ về cuộc sống và trách nhiệm.

Từ một học giả kinh tế, một quân nhân kỷ luật đến một nhà hoạt động vì hòa bình, hành trình của Ellsberg là minh chứng cho sự chuyển biến mạnh mẽ từ việc phục vụ quân đội sang đấu tranh cho lẽ phải và sự thật.

Năm 1964, Daniel Ellsberg bắt đầu làm nhà phân tích chiến lược tại Lầu Năm Góc, hỗ trợ xây dựng sự hiện diện của Mỹ tại Việt Nam. Ngày đầu tiên ông nhận nhiệm vụ cũng chính là ngày xảy ra sự kiện vịnh Bắc Bộ, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời ông.

Đến năm 1967, Ellsberg chuyển sang RAND Corporation, tham gia dự án nghiên cứu của Bộ trưởng Quốc phòng McNamara. Tuy nhiên, những mâu thuẫn sâu sắc với chính sách Việt Nam của Henry Kissinger và Tổng thống Nixon đã đẩy ông vào cuộc đấu tranh nội tâm. Bị dày vò bởi những quyết định quân sự mà ông không đồng tình, Ellsberg đã dấn thân vào phong trào phản chiến.

Năm 1970, sau cuộc hôn nhân đầu tiên đổ vỡ, Ellsberg tái hôn với Patricia Marx, một nhà hoạt động vì hòa bình. Một năm sau, ông trở thành tâm điểm khi tiết lộ Hồ sơ Lầu Năm Góc.

Sự nghiệp của Ellsberg không chỉ dừng lại ở đó. Năm 1974, ông xuất hiện trong bộ phim tài liệu đoạt giải Oscar Hearts and Minds về cuộc chiến Việt Nam. Đến năm 1978, ông được vinh danh với giải thưởng Gandhi vì những nỗ lực thúc đẩy hòa bình. Suốt 40 năm sau, ông tiếp tục tham gia các cuộc biểu tình phản chiến, thậm chí bị bắt hơn 50 lần.

Ellsberg cũng mạnh mẽ lên tiếng ủng hộ những người tiết lộ thông tin như Edward Snowden và Chelsea Manning, nhận thấy sự tương đồng giữa họ và bản thân ông, dù phương pháp của họ khác biệt. Khi Manning và Snowden sử dụng công nghệ hiện đại, Ellsberg đã dành hàng tuần sao chép tài liệu bằng máy Xerox – mà ông gọi là “công nghệ tiên tiến nhất thời đại tôi”.

Năm 2011, khi Hồ sơ Lầu Năm Góc được giải mật, Ellsberg tiếp tục kêu gọi thế hệ sau noi gương ông: “Rủi ro cá nhân rất lớn, nhưng mạng sống của những người khác đáng để cứu”.

Daniel Ellsberg, nhà hoạt động nổi tiếng và người tiết lộ Hồ sơ Lầu Năm Góc, đã qua đời tại nhà riêng ở Kensington – California vào ngày 16/6/2023, hưởng thọ 92 tuổi. Ông ra đi sau thời gian dài chống chọi với căn bệnh ung thư tuyến tụy.

Trước khi qua đời, ông được Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam (VUFO) trao tặng Kỷ niệm chương “Vì hòa bình, hữu nghị giữa các dân tộc”. Đây là sự ghi nhận cho những đóng góp to lớn của ông trong việc phản đối chiến tranh của Mỹ tại Việt Nam, khắc phục hậu quả chiến tranh, hòa giải và thúc đẩy quan hệ giao lưu nhân dân giữa hai nước Việt-Mỹ.

Sự ra đi của Ellsberg không chỉ khép lại cuộc đời của một người dũng cảm mà còn để lại một di sản hòa bình và sự thật đáng kính trọng. Hành động của Daniel Ellsberg không chỉ là một bước ngoặt trong việc phơi bày sự thật về chiến tranh Việt Nam mà còn để lại bài học lớn về trách nhiệm và lòng dũng cảm. Ông đã chấp nhận hy sinh cá nhân để đứng lên vì sự thật và hòa bình, trở thành biểu tượng cho tinh thần đấu tranh không mệt mỏi. Câu chuyện của Ellsberg nhắc nhở chúng ta rằng đôi khi, một người dám nói lên sự thật có thể làm thay đổi cả lịch sử