Socrates: Triết Gia Vĩ Đại Và Cái Chết Đầy Triết Lý

Socrates, triết gia nổi tiếng của Athens, là người đã làm thay đổi bộ mặt của triết học phương Tây. Với phương pháp tranh luận sắc bén và tư tưởng về sự nhận thức bản thân, ông không chỉ để lại những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử mà còn bị kết án tử hình vì tội vô thần. Hãy cùng khám phá cuộc đời đầy gian nan và cái chết đầy tính triết lý của ông qua bài viết hôm nay.

Socrates là ai?

Socrates (470-399 TCN) là một triết gia người Hy Lạp cổ đại, ông được coi là người mở đường cho tư tưởng phương Tây. Thông tin về cuộc đời của ông khá ít ỏi, chủ yếu được biết qua các ghi chép của những học trò, đặc biệt là triết gia Plato.

Bức tượng chân dung Socrates

Cuộc đời nhà triết học Socrates

Socrates là con trai của Sophroniscus, một thợ điêu khắc ở Athens và đã học nghề của cha suốt nhiều năm. Ông tham gia cuộc chiến Peloponnesian (431-404 TCN), khi Athens bị người Sparta đánh bại và tự cho mình là người dũng cảm. Thông tin về thời thơ ấu của ông khá ít, nhưng có vẻ như ông đã được giáo dục bình thường theo tiêu chuẩn của Hy Lạp cổ đại trước khi dành toàn bộ cuộc đời mình cho các nghiên cứu trí tuệ.

Socrates có niềm đam mê sâu sắc với các tác phẩm của các triết gia tự nhiên và học trò của ông – Plato đã ghi lại những cuộc gặp gỡ giữa ông với Zeno xứ Elea và Parmenides khi họ tới Athens vào khoảng năm 450 TCN.

Vì Socrates không viết gì, mọi thông tin về cuộc đời và hoạt động của ông đều đến từ những ghi chép của Plato và Xenophon (khoảng 431-352 TCN).

Ngoài những câu chuyện về tính cách đặc biệt của Socrates, những mô tả trong tác phẩm Symposium của Plato cũng cho biết ông có ngoại hình không ưa nhìn, thấp bé và không phù hợp với tiêu chuẩn cái đẹp của Athens thời bấy giờ. Tuy nghèo và chỉ sở hữu những vật dụng cần thiết nhất cho cuộc sống, nhưng chính sự khiêm tốn và trí tuệ của ông đã thu hút rất nhiều người xung quanh.

Tư tưởng của Socrates

Socrates là một triết gia nổi bật với tư tưởng mang tính tôn giáo dù ông chỉ trích các thần thoại Hy Lạp. Những lời nói và hành động của ông, như trong các tác phẩm Apology, Crito, Phaedo và Symposium, thể hiện sự tôn trọng sâu sắc đối với phong tục tôn giáo của Athens và sự tôn kính đối với thần thánh.

Ông cho rằng luôn có một giọng nói thần thánh trong ông mà ông có thể nghe được vào những thời điểm quan trọng của cuộc đời. Tuy nhiên, giọng nói này không phải là chỉ dẫn tích cực mà là những cảnh báo khi ông đi sai đường.

Trong phiên tòa bào chữa cho mình, Socrates kể lại câu chuyện khi ông được một nhà tiên tri nổi tiếng ở đền Delphi gọi là người khôn ngoan nhất. Tuy ngạc nhiên, ông quyết tâm tìm ra sự thật đằng sau lời nhận xét này. Ông đã đi khắp nơi, đặt câu hỏi cho những người nổi tiếng là khôn ngoan và những người tự nhận là thông thái. Cuối cùng, ông kết luận rằng mình khôn ngoan hơn họ, bởi vì ông nhận thức được sự thiếu hiểu biết của mình, trong khi họ lại không nhận ra điều đó.

Socrates là bậc thầy của phương pháp lập luận truy vấn, một hệ thống được sử dụng để tranh luận. Các tác phẩm của ông có một lượng kẻ thù ngang bằng với những người ngưỡng mộ ông.

Trong Apology, Socrates bị buộc tội làm hư hỏng người trẻ và hủy hoại đạo đức của họ. Tuy nhiên, Socrates đã phản biện bằng một loạt câu hỏi logic khiến đối thủ phải thừa nhận sự mâu thuẫn trong luận điểm của mình.

Phương pháp của Socrates bắt đầu với những câu hỏi đơn giản để khiến đối phương tin rằng người hỏi không biết gì, sau đó kết thúc bằng sự đảo ngược hoàn toàn lập luận của đối phương. Ông không xây dựng một hệ thống phức tạp mà chủ yếu xóa bỏ những niềm tin sai trái và dẫn dắt người khác nhận thức được sự thiếu hiểu biết của họ, từ đó khám phá sự thật.

Phương pháp này đã khiến ông trở thành một nhân vật cực kỳ thu hút, nhưng cũng chính vì sự bất đồng với những giá trị xã hội đương thời mà ông bị đưa ra xét xử và kết án tử hình vào năm 399 TCN.

Nhà tù nơi đã giam giữ Socrates ở Athens, Hy Lạp

Cái chết của nhà hiền triết Socrates

Meletus, Lycon và Anytus là ba người đã cáo buộc Socrates vì tội vô thần và làm hư hỏng giới trẻ thành Athens. Kết quả là ông bị kết án tử hình bằng cách uống thuốc độc.

Tác phẩm Crito của Plato miêu tả những nỗ lực của Crito để thuyết phục Socrates trốn khỏi nhà tù, nhưng trong cuộc đối thoại với Luật pháp của Athens, Socrates đã thể hiện sự tôn trọng sâu sắc đối với thành phố và kiên quyết tuân thủ pháp luật, dù điều đó khiến ông phải đối diện với cái chết.

Trong tác phẩm Phaedo, Plato thuật lại cuộc tranh luận của Socrates về sự bất tử của linh hồn. Cảnh cuối của cuộc đối thoại này là một trong những khoảnh khắc xúc động nhất trong văn học cổ đại, khi Socrates cầm ly thuốc độc trong tay, chuẩn bị uống, còn các bạn của ông ngồi xung quanh trong sự bất lực. Trước khi chết, Socrates vẫn không quên trăng trối với Crito: “Crito, tôi còn mắc nợ Asclepius một con gà trống, anh làm ơn trả giùm tôi nhé?“

Một bức tranh tái hiện khoảnh khắc Socrates uống thuốc độc trong sự chứng kiến của những người bạn.

Socrates là một trong những nhân vật đáng nhớ và đầy màu sắc nhất trong lịch sử triết học cổ đại. Mặc dù ông không sở hữu trí tuệ phi thường, không xây dựng hệ thống triết học hay thành lập trường phái, danh tiếng của ông vẫn vang xa và trở thành tên tuổi nổi tiếng trong thời kỳ của mình. Tầm ảnh hưởng của ông, qua Plato và gián tiếp qua Aristotle, đã định hình con đường phát triển của triết học cổ đại và có ảnh hưởng lâu dài đến các thế hệ sau.

Socrates không chỉ là một triết gia mà là biểu tượng của sự tìm kiếm chân lý và nhận thức bản thân. Mặc dù không có hệ thống triết học rõ ràng, nhưng ảnh hưởng của ông qua những học trò như Plato đã tạo nền tảng vững chắc cho triết học phương Tây. Cuộc đời đầy đau khổ và cái chết của ông là minh chứng cho sự tôn kính triết lý, cũng như sự kiên cường trong việc bảo vệ niềm tin vào trí tuệ và công lý.