William Shakespeare: Thi hào dòng sông Avon

William Shakespeare – cái tên vượt qua ranh giới của thời gian, là biểu tượng rực rỡ của văn chương Anh quốc. Ông không chỉ là người khai sinh ra những kiệt tác sân khấu mà còn là linh hồn của những vần thơ bất tử. Qua các vở kịch của William Shakespeare và những câu nói hay của ông, hậu thế mãi mãi cảm nhận được ánh sáng tư tưởng, sự thấu hiểu nhân tình thế thái và tài năng vượt thời đại.

William Shakespeare là ai?

Tại xứ sở sương mù, nơi dòng Avon chảy trôi êm đềm qua cổ trấn Stratford, một hài nhi đã chào đời vào ngày 23 tháng Tư năm 1564 – kẻ ấy về sau trở thành ánh sao Bắc Đẩu trên vòm trời thi ca kịch nghệ: William Shakespeare.

Vốn sinh trưởng trong gia đình trung lưu, phụ thân là thương nhân làm nghề buôn da, Shakespeare không xuất thân quý tộc, song tư chất trời phú, tinh thần cầu học và tâm hồn đa cảm đã sớm gieo mầm cho một đời văn nghiệp lẫy lừng.

Chân dung Shakespeare tại National Portrait Gallery, Luân Đôn.

Không ai hay biết tường tận về những năm tháng đầu đời của ông – một “quãng thời gian thất lạc” như các học giả thường gọi – song khi tên tuổi ông vang dội giữa hí trường Luân Đôn, thiên hạ liền ngưỡng vọng kẻ viết nên bi kịch Hamlet, Macbeth, Othello…

Từng dòng kịch bản của ông như được chưng cất từ sinh linh nhân thế, từ hỷ nộ ái ố nơi nhân tâm. Shakespeare chẳng chỉ là nhà viết kịch – ông là bậc triết gia ẩn thân nơi hí trường, là nhà nhân bản chủ nghĩa giữa cơn cuồng phong chính trị thời Tudor – Stuart. Ngôn từ của ông vượt khỏi khuôn khổ thời đại, trường tồn như những áng văn kim cổ.

Ba mươi chín vở kịch, một trăm năm mươi bốn bài sonnet và nhiều tác phẩm khác đã khắc tên ông bất diệt trong đại điện văn chương nhân loại. Từ bục gỗ của hí viện The Globe, âm vang lời thoại của ông vượt đại dương, lan truyền qua bao thế kỷ. Người đời sau, từ Đông sang Tây, từ học giả đến thường nhân, đều cúi mình trước cái tên William Shakespeare – thi hào muôn thuở của nhân loại.

Cuộc hôn nhân sớm và những năm tháng bí ẩn

Năm vừa tròn mười tám tuổi, William Shakespeare kết duyên cùng Anne Hathaway, một phụ nữ hơn ông tám xuân, thuộc gia tộc lương thiện tại vùng Shottery gần Stratford. Cuộc hôn phối được cử hành vội vã, bởi Hathaway khi ấy đã mang giọt máu của thi nhân tương lai trong huyết quản. Không lâu sau, nàng sinh hạ một gái là Susanna, rồi tiếp nối là cặp song sinh Hamnet và Judith.

Tuy nhiên, ngay sau thời điểm ấy, sử sách như phủ màn sương mù lên nhân tích của Shakespeare. Trong vòng gần bảy năm, từ năm 1585 đến khoảng 1592, hành trạng của ông trở nên mơ hồ, khiến hậu thế gọi đây là “những niên đại thất lạc” – một chương u huyền trong bản trường ca nhân thế.

Có kẻ suy đoán rằng ông từng phiêu bạt trong gánh hát rong, người lại bảo ông là gia sư nơi gia thất quyền quý, kẻ khác thì tin rằng ông hành tẩu lên Luân Đôn, vật lộn giữa chốn hí trường, tay chép tuồng, tay học diễn. Không tư liệu nào xác quyết, không bút tích nào để lại, song từ chốn tịch mịch ấy, một thiên tài đang lặng lẽ trui rèn văn mệnh cho cả thế gian.

Phải chăng chính khoảng thời gian mịt mờ ấy đã hun đúc cho ông nhãn quan thấu thị thế sự và cõi lòng chan chứa nhân tình thế thái – thứ sẽ đơm hoa kết quả trong từng vở kịch lớn nhỏ, từ thảm kịch đến hài kịch, từ những vần sonnet thắm đượm đến lời thoại u uẩn vô ngần?

Khẳng định tên tuổi giữa chốn kinh kỳ

Khoảng niên hiệu 1592, William Shakespeare lần đầu tiên được sử gia đương thời nhắc đến như một kịch tác gia có thực lực tại Luân Đôn – chốn đô hội phồn hoa, nơi văn tài bốn phương quy tụ. Những vở tuồng thuở đầu của ông như Henry VI hay Titus Andronicus đã gây chấn động hí đàn, thu hút đông đảo người xem, đặc biệt là tầng lớp thị dân và giới học thức tân tiến.

Song chính trong thời đoạn đó, ngòi bút của Shakespeare vướng phải lời dèm pha của Robert Greene, một văn sĩ kỳ cựu, kẻ đã ví ông như “chim sẻ chốn điền viên đòi sánh với phượng hoàng nơi điện các”. Lời chê bai ấy chẳng khiến ông khuất phục, trái lại, tựa như mồi lửa thử vàng, Shakespeare càng nung nấu ý chí khẳng định bản ngã.

Chân dung William Shakespeare thời kỳ đầu tại sân khấu Luân Đôn.

Chẳng bao lâu sau, ông gia nhập đoàn kịch Lord Chamberlain’s Men, nơi quy tụ các nghệ sĩ tài ba và được bảo trợ bởi chính Nữ hoàng Elizabeth I – vị quân chủ yêu thi ca và sân khấu. Với sự đỡ đầu từ triều đình, Shakespeare không chỉ là kịch tác gia, mà còn là cổ đông, đạo diễn và diễn viên, dấn thân toàn diện vào nghiệp hí khúc.

Từ một người con của phố nhỏ Stratford, ông đã vươn mình thành biểu tượng văn học giữa lòng kinh kỳ, để lại dấu ấn đậm nét không chỉ nơi sàn diễn kịch trường, mà còn trong từng trang viết làm lay động lòng người suốt bao thế kỷ.

Những câu nói hay của William Shakespeare: Gói trọn tinh hoa nhân loại

Dẫu trăm năm trôi qua, văn mệnh của William Shakespeare vẫn lặng lẽ lưu chuyển trong từng con chữ, từng vở tuồng, từng áng thi văn bất hủ. Nhưng không chỉ dừng nơi hí khúc hay bi – hài kịch, tư tưởng của ông còn thăng hoa thành muôn vàn lời minh triết, gói trọn tinh túy của nhân sinh, của tình yêu, danh dự, cái chết và cả nỗi hoài nghi trong kiếp phàm trần.

William Shakespeare là bậc đại văn hào với những câu nói minh triết vượt thời gian.

Chẳng cần cao đàm khoát luận, một câu của ông cũng đủ làm nhân gian trầm mặc suy ngẫm:

“To be, or not to be – that is the question.” (Tồn tại hay không tồn tại – ấy là điều cần phải nghĩ suy.)

→ Không chỉ là tiếng vọng của chàng Hamlet u uẩn giữa đời, mà còn là câu hỏi trường cửu của nhân loại: giữa sống và chết, giữa hành động và trì hoãn, con người mãi mãi giằng co trong cõi nhân sinh.

“Love looks not with the eyes, but with the mind.” (Ái tình chẳng nhìn bằng mắt, mà bằng tâm tưởng.)

→ Lời khẳng định chân thực về tình yêu: chẳng lệ thuộc dung nhan, mà khởi phát từ cõi lòng vô ảnh.

“All the world’s a stage, and all the men and women are merely players.” (Cả thế gian là hí trường lớn, còn phàm nhân chỉ là kẻ thủ vai trong vở kịch của đời.)

→ Như một lời thức tỉnh, Shakespeare nhìn cuộc thế chẳng hơn gì một vở diễn, nơi mỗi người nhập vai, lui xuống và để lại dư vang phù du.

Qua những danh ngôn ấy, ta chẳng chỉ thấy trí tuệ của một bậc văn hào, mà còn nhận ra trái tim của một người từng hiểu đời, thấu người và đau đáu với kiếp nhân sinh. Ông chẳng phán xét mà soi rọi, chẳng khuyên răn mà khiến lòng người tự hồi hướng. Ấy chính là lý do vì sao, hơn bốn trăm năm trôi qua, tiếng nói của ông vẫn ngân vang như cổ cầm giữa nhân thế, dịu dàng mà sắc bén, lặng lẽ mà thấm sâu.

Cuối đời và di sản bất tử

Vào năm 1612, khi đã bước sang tuổi ngũ tuần, Shakespeare rút lui khỏi sân khấu và trở về quê nhà Stratford. Trong ba năm cuối đời, ông sống yên bình bên gia đình. Ông qua đời vào ngày 23 tháng 4 năm 1616 – tròn 52 tuổi.

Trước khi mất, ông đã chuẩn bị di chúc kỹ lưỡng, để lại tài sản cho con gái cả. Bia mộ ông tại nhà thờ Holy Trinity vẫn còn lưu lại lời nhắn đầy cảm xúc: “Hỡi người bằng hữu, xin đừng động vào cốt tro nơi đây…”

Chữ ký của William Shakespeare.

Năm 1623, các đồng nghiệp đã tập hợp và xuất bản First Folio – tuyển tập các vở kịch được cho là của ông. Dù sau này chỉ hai tác phẩm được xác minh chính xác là do ông sáng tác, nhưng ảnh hưởng của ông với văn học Anh nói riêng và thế giới nói chung là điều không ai có thể phủ nhận.