Loạn Tam Vương: Cơn binh biến mở đầu triều đại Lý Thái Tông
Ngay khi ngai vàng Đại Việt còn chưa kịp nguội sau ngày Lý Thái Tổ băng hà, ba vị hoàng thân đã nổi binh tranh quyền, khiến Thăng Long chấn động bởi cơn biến Loạn Tam Vương. Giữa lúc chính sự rối ren, Lý Phật Mã – vị tân quân chưa đăng cơ – đã ung dung giữ vững đại cục, dùng cả gươm giáo lẫn nhân đức để trấn an giang sơn.
Loạn Tam Vương không chỉ là phép thử đầu tiên của triều đại Lý Thái Tông, mà còn là minh chứng hùng hồn cho bản lĩnh của một bậc đế vương lấy đức trị quốc, lấy nghĩa cảm nhân, mở đầu cho thời kỳ thịnh trị rực rỡ bậc nhất trong lịch sử Đại Việt.
Loạn Tam Vương: Cuộc binh biến mở màn triều đại vua Lý Thái Tông
Năm 1028, khi Lý Thái Tổ vừa băng hà, ngai vàng Đại Việt còn chưa kịp nguội thì ba vị hoàng thân – Vũ Đức vương, Dực Thánh vương và Đông Chinh vương – đã chỗi dậy, đem quân vây thành Thăng Long, mưu toan soán ngôi của Thái tử Lý Phật Mã.
Trong cơn quốc tang, chính sự rối ren, quân thần phân li, mối loạn giặc nổi từ trong cung thất. Song giữa lúc vạn phần nguy biến, Lý Phật Mã vẫn ung dung giữ vững đại cục, không để biến loạn cuốn trôi cơ nghiệp tổ tiên. Nhờ có sự trung liệt của tướng quân Lê Phụng Hiểu, người đã rút gươm trảm Vũ Đức vương tại trận tiền, khí thế quân loạn liền tan, khiến hai vương còn lại cũng phải tháo chạy.
Chẳng bao lâu sau, Khai Quốc vương – vốn trấn giữ phủ Trường Yên – nghe tin Vũ Đức vương bại trận, lại dấy binh làm phản. Một lần nữa, Lý Thái Tông thân chinh tiến quân về Hoa Lư. Khi đại quân đến nơi, Khai Quốc vương lập tức ra hàng. Nhà vua ban chiếu cấm quân cướp bóc, an dân, rồi tha tội, cho phục tước như cũ – thể hiện rõ phong độ của một thiên tử khoan dung, dùng đức trị tâm.
Lý Thái Tông dẹp Loạn Tam Vương, giữ vững ngai vàng Đại Việt.
Biến loạn tuy ngắn ngủi nhưng là phép thử nghiệt ngã trong buổi đầu dựng nghiệp. Vậy mà Lý Thái Tông, tuổi trẻ chí lớn, đã vượt qua trọn vẹn, không chỉ bằng kiếm sắc, mà bằng lòng nhân hậu và trí chính trị vững vàng, từ đó mở ra một thời đại trị quốc an dân kéo dài suốt gần ba thập niên sau.
Lý Thái Tông dẹp loạn – trị quốc bằng nhân nghĩa
Ngay trong buổi đầu nối nghiệp, Lý Thái Tông đã phải đối diện với cơn binh biến dữ dội – Loạn Tam vương. Song giữa biến loạn triều đình, nhà vua không chỉ trấn áp bằng binh uy, mà còn hành xử bằng đức độ và tình thân cốt nhục, thể hiện bản lĩnh của một bậc thiên tử kiêm toàn. Sau khi dẹp loạn, ngài tha tội cho các vương phản nghịch, phục chức như cũ – lấy ân xóa thù, giữ trọn đạo làm vua.
Cũng từ đó, Thái Tông ban hành lệ thề Trung – Hiếu tại đền Đồng Cổ, buộc bá quan văn võ mỗi năm phải đọc lời thề giữ đạo trung quân ái quốc – như một lời răn đe khắc cốt ghi tâm về đạo lý trị quốc bằng chính danh và nhân nghĩa.
Dưới tay ngài, pháp trị và đức trị giao hòa, quốc gia ổn định, lòng dân quy phục – mở đầu cho một thời đại rực rỡ trong sử sách Đại Việt.
Thiết lập lời thề Trung Hiếu – Răn lòng quần thần
Sau cơn biến loạn Tam Vương, để củng cố vương quyền và chấn chỉnh lòng người, vua Lý Thái Tông đã hạ chiếu lập lễ thề Trung – Hiếu tại đền Đồng Cổ (nay thuộc phường Bưởi, quận Tây Hồ, kinh thành Thăng Long). Đây không đơn thuần là nghi lễ, mà là một minh ước linh thiêng, gắn đạo quân – thần bằng lời thề trước quỷ thần trời đất.
Đền Đồng Cổ – nơi khởi dựng lệ thề Trung Hiếu thời Lý Thái Tông.
Theo lệ định, mỗi năm đến kỳ, toàn thể bá quan văn võ phải tới đền làm lễ thề rằng:
“Làm con phải hiếu, làm tôi phải trung; ai bất hiếu, bất trung, xin quỷ thần làm tội.”
Kẻ nào trốn tránh không đến dự, đều bị xử 50 trượng, không phân biệt tước vị. Lời thề ấy chẳng khác nào tấm gương cảnh tỉnh hậu thế – rằng một triều đại thịnh trị không chỉ đứng vững trên binh đao và luật pháp, mà phải được nâng đỡ bởi đạo nghĩa và lòng trung chính của kẻ bề tôi.
Lễ thề Đồng Cổ từ đó trở thành một chế định đặc biệt của triều Lý, truyền cảm hứng cho các vương triều sau trong việc giữ nghiêm đạo vua tôi, bền chặt gốc rễ xã tắc. Đó cũng là một minh chứng sống động cho trí lược và tấm lòng trị quốc bằng “nhân tâm” của bậc minh quân Lý Thái Tông.
Kết luận
Loạn Tam Vương tuy chỉ là một cơn biến động ngắn ngủi trong buổi đầu triều Lý, nhưng lại chính là phép thử khắc nghiệt cho ngai vàng Đại Việt và bản lĩnh vị tân quân vừa đăng cơ. Thay vì dùng máu để giữ quyền, vua Lý Thái Tông lựa chọn lấy đức cảm hóa, lấy nghĩa trấn an, lấy pháp định cương thường – mở ra kỷ nguyên trị quốc bằng nhân nghĩa, pháp độ, và chính danh.
Từ đền Đồng Cổ vang vọng lời thề Trung – Hiếu đến những đạo quân nghiêm lệnh không cướp bóc trong lúc xuất chinh, từ những chiếu chỉ tha tội cho các vương làm loạn đến sự ung dung ngồi vững ngai vàng giữa vòng vây phản loạn – tất cả đã vẽ nên chân dung một bậc minh quân toàn tài, đủ cương nhu, đủ trí đức, xứng đáng mở đầu thời kỳ “Bách niên thịnh thế” của nhà Lý.
Loạn Tam Vương khép lại không chỉ bằng sự yên ổn của kinh kỳ, mà bằng tầm vóc đế vương vững như núi Thái, để từ đó, triều đại Lý Thái Tông bước vào một chặng đường dài huy hoàng, được hậu thế khắc ghi bằng những trang sử rạng rỡ bậc nhất của Đại Việt.
