Đế chế Hittite – Cường quốc bí ẩn của vùng Trung Đông cổ đại

Tác giả: Quang Anh - Cập nhật: 23/09/2024

Đế chế Hittite là một trong những nền văn minh cổ đại đầy bí ẩn và quyền lực của khu vực Cận Đông. Với sự phát triển mạnh mẽ từ khoảng thế kỷ 17 trước Công nguyên, đế chế này không chỉ nổi bật về quân sự mà còn về chính trị và văn hóa.

Người Hittite đã để lại dấu ấn đậm nét trong lịch sử qua những chiến công, các hiệp ước và sự phát triển của một nền văn hóa phong phú, góp phần tạo nên bức tranh đa dạng của thế giới cổ đại. Việc tìm hiểu về đế chế Hittite sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về sự phát triển và tầm ảnh hưởng của một trong những nền văn minh lớn nhất thời kỳ cổ đại.

Mục Lục

Khám phá vị trí địa lý của đế chế Hittite

Vị trí địa lý của đế chế Hittite

Cho đến thế kỷ trước, nền văn minh Hittite vẫn là một ẩn số đối với thế giới. Mặc dù được nhắc đến nhiều lần trong Cựu Ước, nhưng người ta biết rất ít về họ cho đến khi các nhà khảo cổ bắt đầu khai quật Hattusa, thủ đô cổ đại của Hittite ở Thổ Nhĩ Kỳ hiện nay. Việc giải mã các văn bản cổ bằng đất sét tìm thấy tại đây vào năm 1906 đã hé lộ một đế chế hùng mạnh thời đồ Đồng, sánh ngang với Ai Cập cổ đại. Những bí ẩn về nền văn minh này vẫn đang được khám phá qua các cuộc khai quật gần đây.

Đế chế Hittite trải rộng trên bán đảo Anatolia, từ biển Aegean đến sông Euphrates, bao gồm cả một phần Syria. Vào khoảng năm 1595 TCN, vua Mursili của Hittite từng chinh phục Babylon nhưng không duy trì được quyền kiểm soát lâu dài. Nguồn gốc của người Hittite vẫn là một câu hỏi mở, tuy nhiên, các nghiên cứu ngôn ngữ học cho thấy họ có thể có nguồn gốc từ châu Âu và di cư đến Anatolia vào khoảng năm 2000 TCN.

Hattusa, thủ đô của đế chế Hittite, nằm trên một cao nguyên cao 1200 mét ở miền trung Thổ Nhĩ Kỳ. Thành phố này từng là trung tâm hành chính và tôn giáo của đế chế. Trước khi người Hittite đến, vùng đất này đã có người Hattian sinh sống. Chính vì thế, người Hittite đã đặt tên cho đế chế của mình theo tên của người dân bản địa.

Các thời kỳ của đế chế Hittite

Các thời kỳ của đế chế Hittite

Những gì còn sót lại của đế chế Hittite tại thủ đô Hattusa vẫn giữ được vẻ uy nghi đáng kinh ngạc. Những ngôi đền thờ cổ kính, cung điện tráng lệ của hoàng gia, hệ thống công sự kiên cố cùng vô số các hiện vật như đồ trang sức, các trụ đá chạm khắc tinh xảo,.. đã giúp các nhà khảo cổ tái hiện một đế chế hùng mạnh từng thống trị một khu vực rộng lớn, trải dài từ Anatolia đến Bắc Syria trong suốt gần hai thế kỷ.

Quá trình hình thành và phát triển của đế quốc Hittite trải qua ba giai đoạn chính:

— Cổ Vương quốc (1750-1500 TCN).

— Trung Vương quốc (1500 – 1430 TCN).

— Tân Vương quốc (1430 – 1180TCN).

Thời kỳ Cổ Vương quốc (1750-1500 TCN)

Thời Cổ Vương quốc Hittite bắt đầu bằng một sự kiện đáng chú ý: vào năm 1700 trước Công nguyên, vua Anitta của nước láng giềng Kussara bị phế truất.

Thành phố Hattusa cổ đại, sau khi trải qua những cuộc tấn công dữ dội của các vị vua hùng mạnh Sargon Đại đế và Naram Sin Đại đế, cùng một trận hỏa hoạn tàn khốc đã được vua Hattuasili I tái thiết và xây dựng lại. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng chính vị vua này đã đặt tên cho thành phố.

Hattuasili I cùng các con trai và anh em của mình đã không ngừng mở rộng lãnh thổ bằng vũ lực. Tuy nhiên, khi các vùng đất mới chinh phục được trở nên giàu mạnh, những người con của ông đã nổi dậy chống lại cha mình.

Trước tình hình đó, Hattuasili I quyết định chọn cháu trai, Mursilli, làm người kế vị. Mursilli trở nên nổi tiếng với chiến công tàn phá Aleppo và Babylon, nhưng đế chế ông xây dựng lại không bền vững. Người Kassite đã nhanh chóng nổi lên và cai trị vùng đất này suốt 400 năm sau đó.

Thời kỳ Trung Vương quốc (1500 – 1430 TCN)

Thời kỳ Trung Vương quốc Hittite đánh dấu một giai đoạn chuyển tiếp quan trọng. Vua Telipinus, vị vua cuối cùng của Cổ Vương quốc qua đời đã mở ra một thời kỳ hỗn loạn và cũng là cơ hội để đế chế Hittite vươn lên mạnh mẽ.

Những thành phố mà Telipinus buộc phải nhượng lại đã lần lượt rơi vào tay người Hanigalbat, rồi sau đó lại bị người Ai Cập chinh phục. Với những chiến dịch quân sự quyết liệt, Pharaoh Thutmose III (trị vì 1479-1426 TCN) đã mở rộng lãnh thổ của Ai Cập và củng cố ảnh hưởng của mình ở khu vực này.

Thời kỳ Tân Vương quốc (1430 – 1180TCN)

Thời kỳ Tân Vương quốc Hittite thực sự bắt đầu đánh dấu một giai đoạn hoàng kim dưới triều đại của vua Suppiluliuma I. Ngự trị suốt gần bốn thập kỷ từ khoảng năm 1380 trước Công nguyên, ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Trung Đông.

Những năm đầu trị vì, Suppiluliuma I đã tập trung củng cố quốc gia, thống nhất các bộ lạc Hittite và tăng cường phòng thủ cho thủ đô Hattusa. Hệ thống tường thành đồ sộ được xây dựng, bao bọc một khu vực rộng lớn hơn 120 hecta, biến Hattusa trở thành một pháo đài vững chắc.

Dưới sự lãnh đạo tài ba của Suppiluliuma I, đế chế Hittite không ngừng mở rộng. Các vương quốc Mittani hùng mạnh cùng những vùng đất màu mỡ của Levant, bao gồm cả cảng biển quan trọng Byblos, lần lượt quy phục. Tuy nhiên, một trận dịch vào năm 1322 trước Công nguyên đã cướp đi sinh mạng của vị vua vĩ đại này. Người ta tin rằng những nô lệ Ai Cập mà ông bắt về đã mang theo mầm bệnh chết người.

Sau Suppiluliuma I, đế quốc Hittite tiếp tục phát triển dưới thời các vị vua kế vị. Trong số đó, vua Muwatalli II (1295-1272 trước Công nguyên) nổi tiếng với trận Kadesh lịch sử, nơi ông đối đầu trực diện với Pharaoh Ramses II của Ai Cập. Cuối cùng, hai cường quốc đã ký kết một hiệp ước hòa bình, được coi là hiệp ước hòa bình cổ xưa nhất từng được ghi nhận trong lịch sử nhân loại.

Nền kinh tế, tôn giáo và văn hóa của đế quốc Hittite

Khám phá nền kinh tế, tôn giáo và văn hóa của đế quốc Hittite

Địa hình của đất nước Hittite vô cùng đa dạng, từ những đồng bằng rộng lớn, những dãy núi hùng vĩ, bờ biển trải dài đến những thung lũng sông màu mỡ và cả những vùng sa mạc khô cằn. Nền kinh tế Hittite chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đặc biệt là trồng ngũ cốc và chăn nuôi.

Bên cạnh đó, họ cũng rất giàu có về tài nguyên khoáng sản như bạc, đồng và chì. Người Hittite là những người thợ thủ công tài ba, đặc biệt nổi tiếng với kỹ thuật luyện kim. Họ là một trong những dân tộc đầu tiên biết sử dụng và sản xuất sắt.

Tâm điểm của đời sống tinh thần người Hittite là đền thờ lớn ở Hattusa. Nhà vua không chỉ là người đứng đầu nhà nước mà còn là đại tư tế tối cao. Việc kết hợp hai vai trò này giúp thống nhất đất nước và củng cố quyền lực của nhà vua. Hàng năm, nhà vua đều thực hiện các chuyến đi đến các vùng đất khác nhau để chủ trì các lễ hội tôn giáo, qua đó tăng cường sự gắn kết giữa nhà vua và thần dân.

Tôn giáo Hittite là một tôn giáo đa thần, nổi bật bởi sự khoan dung và linh hoạt. Người Hittite sẵn sàng tiếp thu và kết hợp các tín ngưỡng khác nhau vào hệ thống tôn giáo của mình. Mặc dù số lượng hiện vật nghệ thuật Hittite còn hạn chế so với các nền văn minh láng giềng như Babylon và Ai Cập, nhưng những gì còn lại đã cho thấy tài năng nghệ thuật đáng kinh ngạc của họ.

Một trong những biểu tượng nổi tiếng nhất của người Hittite là đại bàng hai đầu. Hình ảnh này đã được sử dụng rộng rãi trong nghệ thuật Hittite và sau đó được nhiều nền văn hóa khác tiếp nhận và phát triển. Người Hittite sử dụng chữ viết hình nêm (cuneiform) và chữ Luwili để ghi lại văn bản.

Qua quá trình tìm hiểu về đế chế Hittite, chúng ta có thể thấy rõ sự đóng góp to lớn của họ vào lịch sử và văn hóa thế giới cổ đại. Với sự phát triển về quân sự, chính trị và văn hóa, người Hittite đã tạo dựng nên một đế chế hùng mạnh, có sức ảnh hưởng sâu rộng trong khu vực Cận Đông.

Dù đế chế này đã sụp đổ, những di sản và giá trị mà họ để lại vẫn còn vang vọng cho đến ngày nay, khẳng định vai trò quan trọng của họ trong lịch sử nhân loại. Việc nghiên cứu và hiểu rõ về đế chế Hittite không chỉ giúp chúng ta hiểu thêm về quá khứ mà còn trân trọng hơn những thành tựu của các nền văn minh đã từng tồn tại trên trái đất.