Danh tướng Đinh Công Trứ và bước đầu dựng nghiệp nhà Đinh

Vị tướng lẫm liệt nơi biên trấn phương Nam, Đinh Công Trứ không chỉ là cha của Đinh Tiên Hoàng mà còn là một hào kiệt góp phần vào công cuộc khôi phục quốc thống Đại Việt. Từ mảnh đất Hoan Châu, ông viết nên chương đầu tiên cho huyền sử triều Đinh.

Đinh Công Trứ – danh tướng tiền triều, trụ cột đất Hoan Châu

Giữa buổi giao thời rối ren của Giao Châu, khi quyền lực trung ương suy yếu, đất nước như con thuyền mất lái giữa trùng khơi, đã xuất hiện những vị hào kiệt nổi danh, dốc lòng giữ vững cõi Nam. Trong số ấy, Đinh Công Trứ nổi lên như một cột mốc hiển hách, không chỉ là bậc tướng tài phò tá công cuộc phục quốc, mà còn là người đặt viên gạch đầu tiên cho nền móng nhà Đinh hưng thịnh sau này.

Sinh quán tại động Hoa Lư, châu Đại Hoàng, thuộc huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình ngày nay, Đinh Công Trứ sớm trưởng thành giữa không khí thượng võ của vùng sơn cước.

Đinh Công Trứ – trụ cột Hoan Châu thời mở nước.

Thời họ Khúc dựng cờ tự chủ, ông từng là hào trưởng một phương, giữ đất Trường Châu. Khi Dương Đình Nghệ hiệu triệu hào kiệt đứng lên đánh đuổi quân Nam Hán, ông liền theo về phò tá, sánh vai cùng những tên tuổi kiệt xuất như Ngô Quyền ở Phong Châu, Phạm Chiêm ở Nam Sách, góp phần trong chiến thắng năm 931, tái lập nền độc lập cho Tĩnh Hải quân.

Với công lao ấy, Đinh Công Trứ được phong làm Thứ sử Hoan Châu, một chức quan trọng trấn thủ miền địa đầu phương Nam – nơi nay là Nghệ An và Hà Tĩnh. Không chỉ là người giữ đất, ông còn là điểm tựa vững vàng giữa thời loạn lạc, lo liệu an dân, tích lũy lương thảo, dạy dân luyện binh, biến vùng đất xa xôi trở thành hậu phương vững chắc cho triều đình.

Cũng tại nơi biên trấn này, một cậu bé mang dòng máu nhà Đinh đã lớn lên giữa tiếng võ ngựa, giữa những đêm thao luyện dưới trăng rừng – ấy chính là Đinh Bộ Lĩnh, người sau này sẽ trở thành minh quân khai quốc, thống nhất thiên hạ sau thời kỳ loạn 12 sứ quân. Nơi ông lớn lên, vùng Cát Ngạn, xã Phong Thịnh, Thanh Chương ngày nay, vẫn còn lưu giữ truyền thống ném đá dịp Đoan Ngọ – biểu tượng cho tinh thần thượng võ thuở thiếu thời của chàng trai đất Hoa Lư.

Hoan Châu dưới tay Đinh Công Trứ không chỉ là một vùng đất được cai trị nghiêm minh, mà còn là nơi khơi nguồn cho khát vọng thống nhất, nơi truyền lại chí khí dựng nghiệp cho con cháu nhà Đinh. Từ rừng núi Thanh Chương đến đập nhà Đinh, từ câu chuyện cờ lau đến dòng họ Đinh xứ Nghệ – tất cả đều khắc ghi dấu ấn của một vị danh tướng tiền triều, trung liệt và kiên trung.

Biến cố gia tộc: Từ thử thách đến thiên mệnh

Lịch sử mỗi vương triều thường khởi nguồn từ những bước chân gian nan của tiền nhân và nhà Đinh cũng không là ngoại lệ. Biến cố trong gia tộc Đinh Công Trứ không chỉ là thử thách sinh tử, mà còn là phép thử của trời xanh để tôi luyện nên bậc quân vương thống nhất sơn hà.

Năm 940, khi Đinh Công Trứ lâm bệnh qua đời, đất Hoan Châu bỗng trống chủ, bà Đàm Thị Thiềm, vợ ông – người phụ nữ mang cốt cách kiên cường, giỏi nghề cung kiếm – đã đưa đứa con trai độc nhất là Đinh Bộ Lĩnh hồi hương về đất tổ Hoa Lư.

Trong buổi loạn lạc, người mẹ ấy một tay nuôi dưỡng con trẻ, một lòng khuyên răn, rèn rũa chí khí làm trai giữa thời tao loạn. Chính bà, sau này được nhân gian tôn là Đinh Triều Quốc Mẫu, đã góp phần hun đúc nên khí chất đế vương cho người con – người sau này dẹp yên cát cứ, dựng nên cơ đồ Đại Cồ Việt.

Gia tộc họ Đinh còn ghi dấu một chương đầy biến động khác – mối xung đột giữa Đinh Bộ Lĩnh và người chú ruột là Đinh Dự, cũng gọi là Đinh Thúc Dự, khi ấy đang giữ sách Bông (nay thuộc xã Gia Phương, Gia Viễn, Ninh Bình).

Biến cố gia tộc họ Đinh là bước ngoặt hun đúc đế nghiệp.

Thời trẻ, Bộ Lĩnh tuy chí lớn nhưng thế lực hãy còn mỏng, từng bị quân chú đánh bại, phải bỏ chạy. Khi qua cầu Trường Yên, chẳng may cầu gãy, rơi xuống bùn lầy, suýt mất mạng. Thế nhưng trời cao hữu nhãn – truyền thuyết kể rằng lúc ấy, hai con rồng vàng hiện lên bảo vệ, khiến Đinh Dự kinh hãi, không nỡ ra tay. Từ đó, Bộ Lĩnh thu quân, mưu kế, quay lại đánh bại chú, buộc ông phải hàng phục.

Song, chính sự đối đầu ấy lại là phép thử cuối cùng. Nó chứng minh bản lĩnh của người nối nghiệp – rằng để thống nhất thiên hạ, không chỉ cần chí lớn mà còn phải có khí phách, mưu lược và được lòng trời trợ giúp. Biến cố ấy, từ một trang gia sự máu lệ, đã trở thành điểm xoay chuyển vận mệnh, khẳng định chân mệnh đế vương của Đinh Bộ Lĩnh trong dòng chảy chính sử Đại Việt.

Di sản lịch sử và niềm tri ân hậu thế

Trải hơn một nghìn năm, bóng hình của Đinh Công Trứ vẫn in đậm trong tâm khảm người dân đất Việt như một bậc khai quốc công thần – người đặt nền móng cho sự phục hưng dân tộc sau nghìn năm Bắc thuộc. Những gì ông để lại không chỉ là dấu ấn trên chiến địa, mà còn là một di sản tinh thần trường tồn giữa lòng sử Việt.

Ngày nay, tại núi Kỳ Lân (xã Gia Phương, Gia Viễn, Ninh Bình), lăng phát tích nhà Đinh – nơi yên nghỉ của Đinh Công Trứ – vẫn sừng sững giữa trời đất, như một chứng tích vĩnh hằng về cội nguồn nhà Đinh. Trải bao biến thiên, nơi ấy vẫn được người đời hương khói phụng thờ, như lời khẳng định về công lao của vị Thứ sử Hoan Châu thuở trước.

Không chỉ có Ninh Bình, nhiều địa phương trên cả nước như Đà Nẵng, Nha Trang, Long Xuyên, Tam Điệp, Vinh,… cũng vinh danh ông bằng cách đặt tên phố mang tên Đinh Công Trứ, biểu tượng của lòng kính ngưỡng đối với bậc tiền nhân đã có công lớn dựng nước.

Đặc biệt, năm 2010 – nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, một lễ rước long trọng hai pho tượng song thân của Vua Đinh – Quan Thứ sử Đinh Công Trứ và Đinh Triều Quốc Mẫu Đàm Thị Thiềm – từ Hà Nội về cố đô Hoa Lư đã được tổ chức. Cuộc hành lễ thiêng liêng ấy không chỉ là nghi thức tôn vinh mà còn là tiếng vọng linh thiêng của hồn sử Việt, khơi gợi lòng tri ân sâu sắc nơi hậu thế với người đã góp công dựng lại giang sơn.

Tượng thờ Đinh Công Trứ tại đền Vua Đinh Tiên Hoàng, Hoa Lư.

Qua bao lớp bụi thời gian, ánh hào quang của Đinh Công Trứ vẫn không phai nhạt. Ông là minh chứng rằng, một dân tộc muốn trường tồn phải biết cúi đầu trước tổ tiên – không chỉ để nhớ ơn, mà còn để gìn giữ và tiếp nối tinh thần bất khuất đã hun đúc nên khí phách Đại Cồ Việt ngày nào.

Đinh Công Trứ – người thắp lửa cho cơ đồ nhà Đinh

Trong sử xanh Đại Việt, Đinh Công Trứ không phải là người lên ngôi báu, nhưng lại là người dệt nên phần đầu cho một thiên sử huy hoàng. Ông truyền cho con trai chí khí đại hùng, để từ đó, Đinh Bộ Lĩnh có thể vẫy vùng thiên hạ, thống nhất sơn hà sau cơn loạn sứ quân. Nếu nói Đinh Tiên Hoàng là rồng thiêng, thì Đinh Công Trứ chính là dòng nước mạch sâu nuôi dưỡng thần long ấy hiển hiện.

“Truy nguyên cơ nghiệp triều Đinh, há chẳng thấy bóng dáng của một người cha trầm mặc giữa biên thùy, vững chãi như núi, tỏa sáng như sao?”