Khủng hoảng Tên lửa Cuba 1962: Bờ vực chiến tranh hạt nhân

Cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962 là một trong những sự kiện căng thẳng nhất trong Chiến tranh Lạnh, khi thế giới đứng trước nguy cơ chiến tranh hạt nhân. Cuộc đối đầu giữa Hoa Kỳ và Liên Xô xoay quanh việc triển khai tên lửa hạt nhân tại Cuba đã đánh dấu một bước ngoặt trong quan hệ quốc tế, đồng thời phản ánh rõ nét sự đối đầu gay gắt giữa hai siêu cường.

Nguyên nhân dẫn đến khủng hoảng tên lửa Cuba

Cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962 là một trong những sự kiện căng thẳng nhất trong Chiến tranh Lạnh, đưa thế giới đến bờ vực của một cuộc chiến tranh hạt nhân. Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng này có thể được chia thành các yếu tố sâu xa và trực tiếp:

Cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962 là sự kiện nguy hiểm nhất lịch sử, khi nhân loại phải đối mặt với cuộc đối đầu hạt nhân rình rập giữa Hoa Kỳ và Liên Xô

Những yếu tố xúc tác:

• Tâm lý bất an của Hoa Kỳ: Việc Cuba trở thành một quốc gia cộng sản ngay sát biên giới Hoa Kỳ là mối lo ngại lớn, khiến chính quyền Kennedy quyết tâm không để Liên Xô tăng cường hiện diện quân sự tại khu vực này.
• Chiến lược của Liên Xô: Nikita Khrushchev, nhà lãnh đạo Liên Xô, muốn tận dụng vị trí chiến lược của Cuba để gây áp lực với Hoa Kỳ, đồng thời nâng cao vị thế của Liên Xô trên trường quốc tế.

Diễn biến của cuộc khủng hoảng tên lửa ở Cuba

Cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba diễn ra vào tháng 10 năm 1962 và kéo dài trong 13 ngày với những diễn biến chính nổi bật:

Phát hiện các căn cứ tên lửa tại Cuba (14–16/10/1962)

Ngày 14/10/1962: Máy bay do thám U-2 của Hoa Kỳ phát hiện các căn cứ tên lửa đạn đạo của Liên Xô đang được xây dựng tại Cuba.

Ngày 16/10/1962: Tổng thống Hoa Kỳ John F. Kennedy được báo cáo về tình hình và triệu tập một nhóm cố vấn khẩn cấp, được gọi là Ủy ban Hành động của Hội đồng An ninh Quốc gia (EXCOMM), để thảo luận cách đối phó.

Hoa Kỳ công bố phát hiện (22/10/1962)

Sau nhiều ngày thảo luận, Kennedy quyết định sử dụng một biện pháp cứng rắn nhưng tránh đối đầu quân sự trực tiếp. Ngày 22/10, ông phát biểu trước toàn quốc, công khai tuyên bố:

• Áp đặt lệnh phong tỏa quân sự (quarantine) đối với Cuba để ngăn chặn việc vận chuyển thêm vũ khí từ Liên Xô.
• Yêu cầu Liên Xô rút toàn bộ các tên lửa khỏi Cuba.
• Cảnh báo rằng bất kỳ cuộc tấn công hạt nhân nào từ Cuba sẽ bị đáp trả bằng “sức mạnh toàn diện” nhằm vào Liên Xô.

Căng thẳng leo thang (23–24/10/1962)

Liên Xô, dưới sự lãnh đạo của Nikita Khrushchev, phản đối lệnh phong tỏa của Hoa Kỳ, gọi đây là hành động “xâm lược“.

Các tàu chở hàng và tàu chiến Liên Xô tiến đến khu vực phong tỏa ở Caribbean, làm tăng nguy cơ đối đầu trực tiếp với hải quân Hoa Kỳ khiến thế giới đối mặt với nguy cơ chiến tranh hạt nhân khi cả hai bên tăng cường tình trạng sẵn sàng chiến đấu.

Đàm phán căng thẳng (25–27/10/1962)

Ngày 25/10/1962,. một số tàu Liên Xô quay đầu, tránh đối đầu trực tiếp với hải quân Mỹ, nhưng căng thẳng vẫn tiếp tục gia tăng. Đến ngày 26/10/1962, Khrushchev gửi thư cho Kennedy, đề nghị rút tên lửa khỏi Cuba nếu Hoa Kỳ cam kết không xâm lược Cuba.

Ngày 27/10/1962, một bức thư thứ hai của Khrushchev yêu cầu Hoa Kỳ rút tên lửa khỏi Thổ Nhĩ Kỳ để đổi lại việc Liên Xô rút tên lửa khỏi Cuba. Cùng ngày, một máy bay U-2 của Mỹ bị bắn rơi trên không phận Cuba, làm leo thang căng thẳng.

Tổng thống Kennedy họp với Ngoại trưởng Liên Xô Andrei Gromyko tại Văn phòng Bầu dục

Thỏa thuận và kết thúc khủng hoảng (28/10/1962)

Đến ngày 28/10/1962, Kennedy chấp nhận đề xuất đầu tiên của Khrushchev và đồng ý không xâm lược Cuba, đồng thời bí mật đồng ý rút tên lửa Mỹ khỏi Thổ Nhĩ Kỳ. Theo đó, Khrushchev ra lệnh rút các tên lửa khỏi Cuba, kết thúc cuộc khủng hoảng.

Kết quả cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba 1962

Cuộc khủng hoảng tên lửa Cuba năm 1962 kết thúc mà không có xung đột quân sự, nhưng nó để lại nhiều hệ quả quan trọng về chính trị, quân sự và ngoại giao, định hình cục diện Chiến tranh Lạnh. Dưới đây là các kết quả chính:

Đối với Hoa Kỳ

Loại bỏ mối đe dọa từ tên lửa hạt nhân Liên Xô ở Cuba. Mặt khác, uy tín của Tổng thống Kennedy được nâng cao. Đạt được cam kết không xâm lược Cuba, duy trì hòa bình khu vực.

Đối với Liên Xô

Rút tên lửa khỏi Cuba để đổi lấy cam kết của Mỹ, tránh đối đầu hạt nhân. Đảm bảo an ninh cho Cuba nhưng uy tín của Khrushchev bị suy giảm, dẫn đến việc ông bị mất quyền lực vào năm 1964.

Đối với Cuba

Chính quyền Fidel Castro được bảo vệ trước nguy cơ xâm lược Mỹ. Tuy nhiên, bất mãn với Liên Xô vì không được tham gia trực tiếp vào thỏa thuận.

Tác động quốc tế

Thúc đẩy kiểm soát vũ khí hạt nhân, như Hiệp ước Cấm thử nghiệm hạt nhân (1963). Thiết lập đường dây nóng Washington-Moscow để ngăn khủng hoảng tương tự.

Khủng hoảng tên lửa Cuba không chỉ là dấu mốc quan trọng trong lịch sử Chiến tranh Lạnh, mà còn là minh chứng rõ ràng về sức mạnh của đối thoại và sự nhượng bộ trong việc ngăn chặn chiến tranh hạt nhân. Qua sự kiện này, thế giới đã nhận ra rằng dù mâu thuẫn giữa các cường quốc có phức tạp đến đâu, sự hợp tác và thỏa thuận vẫn luôn là chìa khóa để duy trì hòa bình. Những bài học từ khủng hoảng này vẫn còn nguyên giá trị, nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của ngoại giao trong việc đối mặt với những thách thức toàn cầu.