Lịch sử Ukraina: Cuộc hành trình đầy biến động và kiên cường
Ukraina, mảnh đất giao thoa Đông – Tây ẩn chứa một lịch sử đầy biến động và những câu chuyện kỳ lạ. Từ thời tiền sử đến những cuộc đấu tranh giành độc lập hiện đại, lịch sử Ukraina không chỉ là hành trình của một dân tộc kiên cường mà còn là tấm gương phản chiếu những biến động lớn lao của khu vực Đông Âu. Liệu sự phát triển của quốc gia này có thể hé lộ điều gì về sức mạnh và ý chí của con người trước thử thách lịch sử?
Lịch sử Ukraina thời tiền sử
Lịch sử Ukraine bắt đầu từ thời tiền sử, khi những người Homo erectus đầu tiên đặt chân đến châu Âu khoảng 1,4 triệu năm trước. Họ để lại những công cụ bằng đá tại Korolevo, chứng tỏ sự hiện diện của con người ở vùng đất này từ rất sớm.
Sau đó, người Neanderthal cũng sinh sống ở Ukraine, xây dựng những ngôi nhà bằng xương voi ma mút tại Molodova. Điều này cho thấy họ đã có khả năng thích nghi cao với môi trường khắc nghiệt.
Phạm vi của nền văn hóa Chalcolithic Yamna, thiên niên kỷ thứ 3 TCN
Đến thời kỳ đồ đá cũ muộn, người hiện đại (Homo sapiens) xuất hiện ở vùng núi Crimea. Họ sống trong các hang động, săn bắn, hái lượm và tạo ra những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo.
Vào thời kỳ đồ đá mới, nền văn minh Cucuteni-Trypillian phát triển rực rỡ ở Ukraine. Họ xây dựng những ngôi làng lớn, làm đồ gốm đẹp và có một nền nông nghiệp phát triển.
Tiếp theo là thời kỳ đồ đồng, với sự xuất hiện của các nền văn hóa Sredny Stog và Yamna. Người Yamna được cho là tổ tiên của nhiều dân tộc châu Âu ngày nay, họ du mục, chăn nuôi và có những nghi lễ chôn cất đặc biệt.
Ukraine thời cổ đại
Lịch sử Ukraine thời cổ đại là một bức tranh đa màu sắc, nơi nhiều dân tộc và nền văn hóa giao thoa ảnh hưởng lẫn nhau:
– Trước Công nguyên, vùng đất này là nơi sinh sống của người Scythia nổi tiếng với kỹ năng cưỡi ngựa và chiến đấu. Vương quốc Scythia hùng mạnh một thời, nhưng sau đó bị người Ba Tư xâm lược.
Bên cạnh đó, người Hy Lạp cũng đến đây lập nên các thuộc địa, mang theo nền văn hóa và thương mại phát triển. Những thành phố như Chersonesus và Olbia trở thành những trung tâm giao thương sầm uất. Đế chế La Mã cũng để lại dấu ấn tại đây, khi họ sáp nhập Vương quốc Bosporan một thời gian ngắn.
– Vào thời kỳ di cư dân tộc, người Goth và người Hun lần lượt đến và cai trị vùng đất này, gây ra nhiều biến động. Người Goth chia thành hai nhóm là Visigoth và Ostrogoth. Người Hun, với sức mạnh quân sự vượt trội, đã thống trị một thời gian dài.
Cùng thời kỳ đó, người Slav cũng sinh sống ở đây và hình thành nên nền văn hóa Kyiv. Tuy nhiên, họ cũng bị ảnh hưởng bởi các cuộc xâm lược của người Hun. Sau khi người Hun suy yếu, người Ostrogoth rời khỏi vùng đất này, và đế chế Byzantine mở rộng ảnh hưởng đến khu vực Biển Đen.
Nước Ukraine thời Trung Cổ
Sau khi đế chế hùng mạnh của người Hun và người Goth sụp đổ, người Slav bắt đầu định cư ở vùng đất ngày nay là Ukraine. Họ sống thành các bộ lạc, có nền văn hóa độc đáo và tôn thờ các vị thần tự nhiên.
Vào thế kỷ 5 và 6, người Slav liên kết thành một liên minh lớn gọi là Liên minh Antes. Tuy nhiên, liên minh này sau đó tan rã và các bộ lạc Slav lại tách ra.
Đến thế kỷ 9, một nhà nước hùng mạnh mới nổi lên, đó là Kievan Rus’. Nhà nước này thống nhất nhiều bộ lạc Slav và trở thành một trung tâm văn hóa, chính trị và thương mại quan trọng ở châu Âu.
Kievan Rus′ là nhà nước Đông Slav đầu tiên, chủ yếu do thành phố Kiev thống trị từ khoảng năm 880 CN đến giữa thế kỷ XII.
Tuy nhiên, Kievan Rus’ không tồn tại lâu. Sau nhiều cuộc tranh chấp nội bộ và các cuộc xâm lược từ bên ngoài, nhà nước này dần suy yếu và phân chia thành nhiều công quốc nhỏ hơn.
Vào thế kỷ 13, người Mông Cổ xâm lược và tàn phá Kievan Rus’. Dưới ách thống trị của người Mông Cổ, khu vực này bị chia cắt và suy yếu trong nhiều thế kỷ.
Trong khi đó, ở phía Tây, Vương quốc Galicia-Volhynia nổi lên như một thế lực lớn mạnh. Tuy nhiên, vương quốc này cũng không thể tránh khỏi sự sụp đổ trước sức mạnh của các quốc gia láng giềng như Ba Lan và Litva.
Từ thế kỷ 14, các vùng đất của Ukraine ngày nay lần lượt rơi vào tay các đế chế khác nhau như Ba Lan, Litva và sau đó là Đế chế Ottoman và Nga.
Tóm tắt lịch sử nước Ukraina thời kỳ đầu hiện đại
Sau khi Ba Lan và Litva liên minh, Ukraine trở thành một phần của quốc gia mới này. Người Ba Lan đến đây sinh sống ngày càng đông, dần dần ảnh hưởng đến văn hóa và ngôn ngữ của người Ukraine.
Tuy nhiên, người dân Ukraine đặc biệt là nông dân không hài lòng với cuộc sống dưới ách thống trị của Ba Lan. Họ thường xuyên nổi dậy, đặc biệt là những người Cossack – những chiến binh dũng cảm sống ở vùng biên giới.
Cuối cùng, người Cossack đã thành lập một nhà nước riêng của mình, gọi là Hetmanate. Nhưng nhà nước này không tồn tại lâu, nhanh chóng bị các quốc gia lớn như Ba Lan, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ can thiệp.
Sau nhiều cuộc chiến tranh và xung đột, Ukraine bị chia cắt. Một phần thuộc về Ba Lan, một phần thuộc về Nga. Cuộc sống của người dân Ukraine trở nên khó khăn hơn bao giờ hết, họ phải đối mặt với nhiều áp bức và bất công.
Đến cuối thế kỷ 18, Nga đã sáp nhập hoàn toàn phần lớn lãnh thổ Ukraine, chấm dứt một thời kỳ dài đấu tranh và chia cắt của đất nước này.
Đất nước Ukraine thời hiện đại
Dưới đây là cái nhìn tổng quan về những giai đoạn quan trọng trong lịch sử hiện đại của Ukraine:
Đế chế và sự phục hưng quốc gia Ukraine
Dưới triều đại Alexander I, sự hiện diện của Nga ở Ukraine chủ yếu giới hạn trong quân đội và hành chính. Tuy nhiên, dưới thời Nicholas I, chính quyền Nga bắt đầu thực thi chính sách Nga hóa mạnh mẽ, đặc biệt sau cuộc nổi dậy tháng 11 năm 1830.
Việc Giải phóng Nông nô năm 1861 đã tác động mạnh mẽ đến kinh tế Ukraine, trong khi các hạn chế văn hóa như Thông tư Valuev (1863) và Ems Ukaz (1876) kìm hãm sự phát triển ngôn ngữ, buộc nhiều trí thức di cư.
Chiến tranh giành độc lập (1917–1922)
Cách mạng Nga và sự tan rã của các đế chế lớn tạo cơ hội cho Ukraine tuyên bố độc lập. Các thực thể như Cộng hòa Nhân dân Ukraine (UPR) và Nhà nước Ukraine lần lượt ra đời nhưng bị các lực lượng Bolshevik tấn công. Cuộc chiến kéo dài đến năm 1922 khi Ukraine bị sáp nhập vào Liên Xô.
Ukraina hóa và chính sách kinh tế mới (1922–1930)
Liên Xô thực hiện Ukraina hóa, khuyến khích ngôn ngữ và văn hóa Ukraine nhằm củng cố lòng trung thành. Tuy nhiên, sự kiểm soát của Đảng Cộng sản khiến các nỗ lực phục hưng bị hạn chế. Chính sách kinh tế mới (NEP) mang lại phục hồi kinh tế nhưng nghèo đói và bất mãn tại nông thôn vẫn tồn tại.
Holodomor và công nghiệp hóa dưới Stalin
Từ năm 1930, tập thể hóa cưỡng bức dẫn đến nạn đói Holodomor (1932–1933), khiến hàng triệu người chết. Đồng thời, quá trình công nghiệp hóa đã biến Ukraine thành trung tâm sản xuất công nghiệp lớn của Liên Xô.
Holodomor là nạn đói kinh hoàng tại Ukraine, gây ra bởi chính sách của Liên Xô, khiến hàng triệu người chết.
Thế chiến II và những năm hậu chiến
Trong Thế chiến II, Ukraine là chiến trường lớn, chịu thiệt hại nặng nề. Sau chiến tranh, Ukraine được mở rộng lãnh thổ và trở thành thành viên sáng lập Liên Hợp Quốc, nhưng tiếp tục đối mặt với đàn áp văn hóa và kinh tế.
Con đường dẫn đến Độc lập (1991)
Những năm 1980, phong trào dân tộc trỗi dậy mạnh mẽ, đòi lại quyền tự chủ. Ngày 24 tháng 8 năm 1991, Ukraine tuyên bố độc lập, được khẳng định qua cuộc trưng cầu dân ý với hơn 90% người dân ủng hộ, khép lại một chương đầy biến động trong lịch sử quốc gia.
Ukraine từ 1991 đến nay
Kể từ khi tuyên bố độc lập vào ngày 24 tháng 8 năm 1991, Ukraine đã trải qua nhiều biến đổi quan trọng về chính trị, kinh tế và xã hội:
Tuyên bố độc lập và xây dựng quốc gia
Ngày 24/8/1991, Ukraine tuyên bố độc lập sau thất bại của cuộc Đảo chính tháng Tám ở Moscow. Tuyên bố này được củng cố bởi cuộc trưng cầu dân ý ngày 1/12/1991, với hơn 90% ủng hộ, kể cả ở Crimea. Leonid Kravchuk trở thành Tổng thống đầu tiên, lãnh đạo giai đoạn chuyển đổi từ chế độ Xô Viết, đặt nền móng cho một quốc gia dân chủ và độc lập.
Từ 1991–1996, Ukraine thông qua Hiến pháp, khẳng định nhà nước dân chủ và hệ thống Tổng thống – Quốc hội. Đồng thời, đồng tiền quốc gia Hryvnia ra đời vào năm 1996, đánh dấu sự chuyển đổi kinh tế.
Khủng hoảng kinh tế và chính trị
Những năm 1990 chứng kiến lạm phát cao và chia rẽ chính trị. Leonid Kuchma, Tổng thống thứ hai (1994–2004), nỗ lực cải cách kinh tế và giữ cân bằng giữa Nga và phương Tây. Tuy nhiên, nhiệm kỳ của ông bị phủ bóng bởi tham nhũng, đàn áp báo chí và vụ bê bối băng cát-sét liên quan đến cái chết của nhà báo Georgiy Gongadze, gây làn sóng phản đối mạnh mẽ.
Cách mạng Cam và Cách mạng Nhân phẩm
Năm 2004, Cách mạng Cam bùng nổ sau cáo buộc gian lận bầu cử, đưa Viktor Yushchenko lên làm Tổng thống, mở đường cho Ukraine hướng tới châu Âu. Năm 2013, quyết định của Viktor Yanukovych từ chối Hiệp định liên kết EU châm ngòi cho Cách mạng Nhân phẩm, dẫn đến việc ông bị phế truất và bắt đầu xung đột tại miền đông Ukraine.
Chiến tranh Nga-Ukraine
Năm 2014, Nga sáp nhập Crimea và hỗ trợ các lực lượng ly khai tại Donbas, khởi đầu cuộc chiến kéo dài, khiến hàng nghìn người thiệt mạng và hàng triệu người phải di dời. Cuộc xung đột leo thang thành cuộc xâm lược toàn diện vào tháng 2/2022, làm thay đổi cục diện địa chính trị khu vực.
Xung đột giữa Nga và Ukraine kéo dài từ 2014, leo thang năm 2022, gây ảnh hưởng lớn đến khu vực và thế giới.
Ukraine gia nhập DCFTA với EU vào năm 2016 và đạt quyền đi lại miễn thị thực trong Schengen năm 2017. Hiến pháp sửa đổi năm 2019 khẳng định mục tiêu gia nhập EU và NATO. Dưới thời Tổng thống Zelenskyy, Ukraine tiếp tục cải cách kinh tế, chống tham nhũng và củng cố mối quan hệ với phương Tây.
Bất chấp chiến tranh và khủng hoảng kinh tế, Ukraine quyết tâm bảo vệ chủ quyền, đẩy mạnh hội nhập châu Âu và NATO, khẳng định vị thế một quốc gia độc lập trong bối cảnh thế giới đầy biến động.
Lịch sử nước Ukraine là bức tranh sống động về sự kiên cường, khát vọng độc lập và lòng tự hào dân tộc. Qua từng giai đoạn thăng trầm, Ukraina đã chứng minh sức mạnh của một dân tộc không ngừng vươn lên, viết tiếp những trang sử vẻ vang. Hành trình này không chỉ là di sản quý giá của Ukraina mà còn là bài học sâu sắc cho toàn nhân loại về ý chí và lòng đoàn kết.
