Vương quốc Mitanni và những câu chuyện lịch sử chưa kể
Vương quốc Mitanni – một đế quốc cổ đại tồn tại từ thế kỷ 16 đến thế kỷ 13 TCN, là một trong những quốc gia nổi bật ở vùng Trung Đông thời kỳ Cổ đại. Với nền văn minh phát triển dựa trên nông nghiệp, ngựa chiến và các kỹ năng chiến thuật, Mitanni đã giữ vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các con đường thương mại và giao lưu văn hóa trong khu vực. Sự tồn tại của vương quốc này mặc dù không kéo dài nhưng đã để lại những ảnh hưởng lớn đến lịch sử và văn hóa các dân tộc xung quanh.
Lịch sử hình thành, phát triển và suy vong của vương quốc Mitanni
Quá trình hình thành, phát triển đến lúc suy vong của vương quốc Mitanni
Mitanni, một vương quốc của người Hurria, nổi lên ở phía bắc Lưỡng Hà vào khoảng thế kỷ 15 trước Công nguyên. Vào thời kỳ cực thịnh (thế kỷ 14 trước Công nguyên), lãnh thổ của Mitanni bao gồm phần lớn đông nam Thổ Nhĩ Kỳ, bắc Syria và bắc Iraq ngày nay, với trung tâm là thủ đô Washshukanni (nay là Al Hasakah).
Trong thời kỳ đế quốc Assyria mới, tên gọi Mitanni thường được dùng để chỉ vùng đất nằm giữa hai sông Khabur và Euphrates. Tuy nhiên, nguồn tài liệu về Mitanni khá hạn chế, chủ yếu dựa vào các ghi chép của người Assyria, Hittite và Ai Cập, cũng như các bia ký ở Syria.
Theo các nhà sử học, sự sụp đổ của đế chế Babylon trước cuộc xâm lược của người Hittite và Kassite đã tạo điều kiện cho các bộ tộc Hurria nổi lên và thành lập vương triều Mitanni. Sự suy yếu của Assyria và những cuộc nội chiến ở Hittite đã tạo ra một khoảng trống quyền lực ở bắc Lưỡng Hà, giúp Mitanni nhanh chóng mở rộng lãnh thổ.
Dưới thời vua Barattarna, Mitanni đã chinh phục Halab (Aleppo), khiến Kizzuwatna trở thành chư hầu và đến giữa thế kỷ 15 trước Công nguyên thì cả Arrapha và Assyria đều phải thần phục. Dưới triều vua Shaushtatar, Mitanni tiếp tục phát triển mạnh mẽ nhưng bị người Hittite ngăn cản việc xâm lấn cao nguyên Anatolia.
Để đối phó với Hittite, Mitanni đã liên minh với Kizzuwatna và Ishuwa. Sau một thời gian xung đột với Ai Cập để tranh giành ảnh hưởng ở Syria, Mitanni đã thiết lập quan hệ đồng minh với Ai Cập. Đỉnh cao của mối quan hệ này là cuộc hôn nhân giữa công chúa Gilukheppa của Mitanni và Pharaoh Amenhotep III.
Tuy nhiên, sau cái chết của vua Shuttarna, Mitanni rơi vào nội chiến và suy yếu. Hittite nhân cơ hội này xâm lấn biên giới, trong khi đó Assyria cũng nổi dậy. Vua Suppilulima I của Hittite đã chiếm đóng các vùng đất của Mitanni ở bắc Syria. Thủ đô Washshukanni cũng bị quân Hittite chiếm đóng, và con trai của vua Tushratta là Shattiwaza được lập làm vua bù nhìn.
Dù vậy, Mitanni vẫn không thoát khỏi số phận bị thôn tính. Đến thế kỷ 13 trước Công nguyên, người Assyria đã đánh bại hoàn toàn Mitanni và biến nó thành một phần lãnh thổ của mình.
Thời kỳ khai quốc của vương quốc Mitanni
Sự hình thành của vương quốc Mitanni
Người Hurria ban đầu sinh sống ở phía đông sông Tigris, phía bắc Lưỡng Hà và thung lũng Khabur. Một bộ phận của họ đã di cư xuống phía nam trước thế kỷ 17 TCN. Theo sử gia người Do Thái Eupolemus (thế kỷ 2 TCN), được Eusebius trích dẫn vào thế kỷ 4, “vào thời Abraham, người Armenia xâm lược Syria”. Điều này trùng hợp với thời điểm xuất hiện của người Mitanni, khi Abraham được cho là sống vào khoảng thế kỷ 17 TCN.
Người Mitanni được nhắc đến nhiều lần trong các văn bản cổ đại, bao gồm các văn bản Nuzi, Ugarit và những văn bản của người Hittite được lưu giữ tại Hattushsha. Các văn bản chữ hình nêm từ Mari cho thấy sự hiện diện của những người thống trị có tên gọi Amorite và Hurria tại các thành bang ở bắc Lưỡng Hà. Thậm chí, các kẻ thống trị ở Urshum và Hashshum cũng mang tên Hurria. Tuy nhiên, không có bằng chứng rõ ràng về một cuộc xâm lược từ hướng đông bắc. Thay vào đó, các bằng chứng khảo cổ học chỉ ra rằng người Hurria di cư đến từ phía nam và phía tây.
Truyền thuyết cho rằng Kirta là vị vua đầu tiên sáng lập nên vương quốc Mitanni. Thế nhưng lịch sử về các vị vua đầu tiên của Mitanni vẫn còn là một ẩn số, chưa được các nhà sử học làm sáng tỏ.
Thời kỳ đế quốc Assyria mới
Đế chế Assyria đánh bại Mitanni
Sau khi đánh bại Mitanni, đế chế Assyria đã đặt Washukanni dưới sự đô hộ trong nhiều thế kỷ. Trong khi đó, người Mitanni dường như đã tái lập một thành bang mới ở phía bắc, gọi là Urartu.
Thú vị là, ngay cả dưới thời các vị vua Assyria như Adad-nirari II, Assurbanipal II và Shalmaneser III, cái tên Hanilgalbat vẫn được sử dụng để chỉ vùng đất này, cho thấy những ảnh hưởng văn hóa và lịch sử của Mitanni vẫn còn tồn tại.
Vương quốc Mitanni, dù đã sụp đổ từ lâu, nhưng những di sản mà họ để lại vẫn còn vang vọng trong lịch sử Trung Đông cổ đại. Với sự phát triển về nông nghiệp, nghệ thuật chiến đấu và vai trò quan trọng trong giao thương quốc tế thời kỳ đó, Mitanni đã khẳng định vị trí của mình trong bức tranh lịch sử phức tạp của nhân loại.
Những khám phá khảo cổ học và nghiên cứu về nền văn minh này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về một giai đoạn quan trọng trong lịch sử, mà còn nhắc nhở chúng ta về sức mạnh và sự tinh tế của các nền văn minh cổ xưa.
