Nhà Thương Trung Quốc hình thành và sụp đổ ra sao?

Nhà Thương Trung Quốc một triều đại cổ xưa hùng mạnh, từng kiểm soát vùng đồng bằng Bắc Trung Hoa rộng lớn bằng sức mạnh quân sự và sự phát triển văn hóa vượt bậc. Tuy nhiên, giữa đỉnh cao quyền lực, những yếu tố tiềm ẩn đã bắt đầu xuất hiện, mở đường cho sự suy tàn không thể tránh khỏi.

Vậy nhà Thương đã hình thành như thế nào và đâu là nguyên nhân khiến triều đại này sụp đổ sau hơn 500 năm cai trị?

Lịch sử nhà Thương Trung Quốc

Nhà Thương là một trong những triều đại Cổ Đại quan trọng nhất trong lịch sử Trung Quốc, tồn tại từ khoảng thế kỷ 17 TCN đến thế kỷ 11 TCN. Đây là triều đại đầu tiên có hệ thống văn tự hoàn chỉnh và có ảnh hưởng sâu rộng đến sự phát triển văn hóa, chính trị và xã hội của Trung Quốc thời bấy giờ.

Vị trí địa lý của nhà Thương chủ yếu tập trung tại lưu vực sông Hoàng Hà, nơi được coi là cái nôi của nền văn minh Trung Quốc Cổ Đại. Nhà Thương không chỉ đánh dấu một giai đoạn phát triển vượt bậc về mọi mặt mà còn để lại những di sản vô cùng quý giá cho các triều đại sau này.

Triều đại nhà Thương được thành lập bởi Thành Thang (Thương Thang), sau khi ông lãnh đạo quân đội lật đổ nhà Hạ – triều đại đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc. Với sự lên ngôi của Thành Thang, một triều đại mới ra đời, đánh dấu sự thịnh vượng và quyền lực của hệ thống quân chủ tại Trung Quốc Cổ Đại.

Hệ thống chính trị dưới thời Thương rất chặt chẽ, phân chia xã hội thành các giai cấp: vua, quan lại, dân chúng và nô lệ. Vua Thương được coi là người có quyền lực thần thánh, được xem là đại diện của các thế lực siêu nhiên trên trần gian.

Vua Thành Thang

Sự hình thành và sụp đổ nhà thương Trung Quốc

Nhà Thương, còn được biết đến với tên gọi là nhà Ân hoặc Ân Thương, do kinh đô của triều đại này được đặt tại Ân Khư, hiện nay thuộc tỉnh Hà Nam, Trung Quốc.

Triều đại này khởi đầu với vua Thành Thang và chấm dứt ở vua Trụ Vương, trải qua 30 đời vua trong khoảng thời gian hơn 600 năm.

Theo sử sách, vua Thành Thang đã tiêu diệt vua Kiệt của nhà Hạ, lập nên nhà Thương thống nhất nhiều bộ lạc và mở rộng lãnh thổ bao gồm các vùng đất hiện nay là Sơn Tây, Sơn Đông, Hà Bắc và Hà Nam.

Từ khu vực phía Tây của châu thổ sông Vị, Thương Tộc đã vươn lên đấu tranh, thống nhất vùng đồng bằng phía bắc Trung Hoa bằng sức mạnh quân sự.

Họ xây dựng một triều đại dựa trên việc chinh phục các lãnh thổ và bộ tộc nhỏ, để lại lực lượng đồn trú nhằm kiểm soát dân cư địa phương.

Thủ lĩnh bản địa tại các khu vực bị chinh phục được biến thành đồng minh phụ thuộc, tiếp tục kiểm soát vùng đất của mình nhưng phải chịu sự quản lý của nhà Thương và nộp thuế.

Theo ghi chép lịch sử, thời đó có hàng nghìn chư hầu, nhưng chỉ một số ít vùng gần kinh đô chịu sự kiểm soát chặt chẽ của nhà Thương, trong khi các vùng xa hơn vẫn có mức độ tự chủ tương đối.

Đây chính là tiền thân của chế độ phong kiến phân quyền, phát triển mạnh mẽ dưới triều đại nhà Chu và suy yếu dần về sau.

Hai đặc điểm nổi bật của xã hội Thương thời bấy giờ đó là:

— Chế độ mẫu hệ và phụ hệ:

Ban đầu, triều đại Thương tuân theo chế độ mẫu hệ, khi vua mất ngôi sẽ được truyền cho em trai cùng mẹ. Tuy nhiên, đến giai đoạn cuối, chế độ phụ hệ bắt đầu xuất hiện, ngôi báu được truyền cho con trai của nhà vua.

— Tôn giáo đa thần:

Người Thương thờ cúng nhiều vị thần như thần sông, núi, mưa, gió, sấm chớp đặc biệt là thần sinh sản.

Đứng đầu trong các vị thần là Thượng đế, được cho là đấng tạo hóa của con người và vạn vật. Tiếp theo là thần Đất, thường được mô tả dưới hình dạng một người phụ nữ, là nguồn gốc sinh thành và nuôi dưỡng muôn loài.

Trong giai đoạn đầu của nhà Thương, nền văn minh Trung Hoa đã đạt đến trình độ khá cao với những phát minh đặc trưng như Chữ Giáp Cốt và nghệ thuật chế tác đồng xanh.

Dưới triều đại nhà Thương, các cộng đồng sinh sống dọc sông Hoàng Hà đã tiến hành đào các con ngòi để dẫn nước tưới tiêu và cải thiện mùa màng. Họ đã thiết kế các hệ thống rãnh thoát nước xung quanh thành phố và biết cách sản xuất bia từ kê.

Thương mại thời kỳ này mở rộng với việc sử dụng vỏ ốc làm tiền tệ. Các thương gia Thương buôn bán các sản phẩm như muối, sắt, đồng, thiếc, chì và antimon, một số trong đó được nhập khẩu từ những vùng đất xa xôi.

Vào khoảng năm 1300 TCN, kỹ thuật đúc đồng của nhà Thương đã đạt đến trình độ cao, mặc dù công nghệ này phát triển muộn hơn so với châu Âu và Tây Á, nhưng ở Trung Quốc nó đã trở nên tinh vi nhất thế giới thời bấy giờ.

Nhờ vào kỹ thuật chế tác đồng điếu – một loại đồng rất cứng, được sử dụng để chế tạo công cụ lao động, đồ gia dụng và vũ khí – nhà Thương trở nên hùng mạnh. Đồng thời, công nghệ chế tạo đồng xanh cũng đạt tới độ tinh xảo cao, giúp tạo ra nhiều vật phẩm giá trị.

Đồ đồng nhà Thương

Vào giữa triều đại nhà Thương, người Trung Quốc đã bắt đầu nuôi ngựa, từ đó dẫn đến việc sử dụng chiến xa trong quân sự. Những chiếc chiến xa này có nhiều điểm tương đồng với chiến xa của các nước Tây Á và có thể đã được du nhập từ các dân tộc Ấn-Âu Cổ Đại.

Sự xuất hiện của chiến xa đã làm thay đổi chiến thuật đánh trận của nhà Thương, giúp họ vượt trội hơn khi đối đầu với các bộ lạc khác.

Tuy nhiên, triều đại nhà Thương dần suy yếu dưới sự cai trị của Trụ Vương – vị vua thứ 30 của nhà Thương, nổi tiếng với tính bạo ngược và tàn ác. Các chư hầu và người dân mất lòng tin vào vị vua này.

Bộ tộc Chu ở sông Vị, do nhận thấy sự suy yếu của nhà Thương, đã âm mưu lật đổ. Tây Bá Cơ Xương, trưởng tộc Chu, tập hợp lực lượng chống lại nhà Thương, nhưng ông qua đời trước khi kịp khởi sự. Sau đó, con trai ông là Cơ Phát, kế thừa ngôi vị và tiếp tục chiến dịch, chiêu tập các chư hầu để tấn công Trụ Vương.

Vào khoảng năm 1122 TCN, trận Mục Dã diễn ra giữa quân đội nhà Thương và quân Chu. Mặc dù quân đội nhà Thương đông đảo nhưng binh lính thiếu tinh thần chiến đấu, khiến cho quân đội nhanh chóng tan rã. Trụ Vương chạy đến Lộc Đài và tự thiêu. Với cái chết của Trụ Vương, triều đại nhà Thương chính thức diệt vong, nhường chỗ cho triều đại nhà Chu kế vị.

Triều đại nhà Thương Trung Quốc đã khởi đầu với sự hùng mạnh từ sự chinh phục và quản lý lãnh thổ rộng lớn, nhưng cuối cùng lại diệt vong do sự suy thoái nội bộ và phản ứng từ các thế lực đối lập.

Di sản văn hóa và công nghệ của triều đại này vẫn còn tồn tại đến ngày nay, dù sự sụp đổ của nhà Thương Trung Quốc là một dấu mốc quan trọng trong lịch sử Trung Hoa. Những bài học từ quá khứ nhắc nhở chúng ta về tính tạm thời của quyền lực và sự phức tạp trong quản lý xã hội.