Tại sao Cao Bá Quát bị tru di tam tộc? Bí mật bi kịch của một thi sĩ

Trong dòng chảy lịch sử dân tộc, có những nhân vật để lại dấu ấn không chỉ bởi tài hoa mà còn vì bi kịch số phận. Trong đó, cụ Cao Bá Quát – bậc tài tử nổi tiếng “văn võ song toàn” – đã trở thành một tấm gương của khí tiết nhưng cũng là biểu tượng cho sự nghiệt ngã của chính trường phong kiến. Vậy tại sao Cao Bá Quát bị tru di tam tộc? Câu chuyện ẩn sau cuộc đời ông là gì?

Tại sao Cao Bá Quát bị tru di tam tộc?

Cao Bá Quát (1808–1855), tự là Chu Thần, hiệu Mẫn Hiên, xuất thân từ làng Phú Thị (làng Sủi), huyện Gia Lâm, trấn Kinh Bắc – nơi lâu đời sản sinh nhiều nho sĩ kiệt xuất. Ngay từ thời niên thiếu, ông đã nổi tiếng thần đồng thơ phú, được tôn là “Văn chương tài tử Bắc Hà”. Song tài năng ấy đi đôi với khí phách bất kham, khiến con đường làm quan của ông lắm phen trắc trở.

Ông từng nhiều lần dự thi Hương nhưng bị đánh trượt, có lần vì chữ viết quá đẹp khiến quan trường nghi ngờ gian lận. Về sau được bổ nhiệm làm giáo thụ phủ Quốc Oai, rồi được triệu vào kinh giữ việc Viện Hàn Lâm. Tuy nhiên, trong kỳ thi năm Tân Sửu (1841), ông bị buộc tội tự tiện sửa chữa bài thi cho thí sinh. Sự việc gây chấn động giới khoa bảng, khiến ông bị xử tử, song nhờ được nhiều đại thần can gián, ông được miễn chết, bị giáng chức và đày đi làm lính ở Đà Nẵng.

Cao Bá Quát – nhà nho tài hoa và khí phách.

Năm 1847, Cao Bá Quát được triều đình gọi về, phục chức quan, rồi lại được cử đi trấn nhậm vùng Sơn Tây. Tại đây, ông tận mắt chứng kiến nỗi khổ của lê dân trước cảnh hạn hán, mất mùa, sưu cao thuế nặng. Những bất công ấy đẩy ông đến bước đường dấn thân làm cách mạng. Dù vẫn mang danh quan chức nhà Nguyễn, song ông ngấm ngầm bắt liên lạc với các thổ hào địa phương, nuôi chí khởi nghĩa.

Năm 1854, trời Bắc kỳ đại hạn, ruộng đồng nứt nẻ, lại thêm châu chấu hoành hành, đói kém lan rộng. Lợi dụng thời điểm ấy, Cao Bá Quát cùng các hào lý ở vùng Mỹ Lương (nay thuộc Chương Mỹ, Hà Nội) dựng cờ khởi nghĩa, suy tôn Lê Duy Cự – hậu duệ nhà Lê – làm minh chủ, nhằm khơi dậy hào khí “phản Nguyễn, phục Lê”. Ông đóng vai trò quân sư, trù hoạch kế sách, chiêu mộ nghĩa sĩ và đánh phá phủ đường, kho lương ở Sơn Tây.

Khởi nghĩa Mỹ Lương ban đầu thu hút đông đảo dân chúng, giành được một vài thắng lợi nhỏ. Tuy nhiên, triều đình nhà Nguyễn dưới thời vua Tự Đức nhanh chóng phản ứng. Quan quân triều đình được lệnh bao vây, dẹp tan cuộc nổi dậy. Tháng Chạp năm 1855, trong một trận chiến ác liệt tại Yên Sơn, Cao Bá Quát tử trận. Một số nguồn cho rằng ông bị giết, có thuyết khác lại nói ông tự sát để bảo toàn khí tiết.

Vua Tự Đức xem cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương là hành vi phản nghịch nghiêm trọng, đặc biệt vì người cầm đầu lại là một quan văn nổi danh từng được triều đình tin tưởng. Lo sợ ảnh hưởng lan rộng và muốn làm gương răn đe, nhà vua hạ chiếu tru di tam tộc họ Cao – tức giết sạch ba đời dòng tộc Cao Bá Quát.

Trong cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương,Cao Bá Quát tử trận, gia tộc bị tru di 3 đời.

Đáng thương thay, trong số những người bị liên lụy có Cao Bá Đạt – anh trai song sinh của ông – vốn là một người liêm chính, chưa từng tham gia cuộc khởi nghĩa. Trên đường bị áp giải về kinh, Cao Bá Đạt vì uất ức, phẫn nộ trước tội danh mang phải, đã tự sát giữa đường. Nhiều người thân, họ hàng nhà họ Cao cũng bị truy xét, khiến cả dòng tộc tan nát.

Việc tru di tam tộc Cao Bá Quát không chỉ là sự trừng phạt thể xác mà còn nhằm xóa bỏ ảnh hưởng tinh thần và tư tưởng phản kháng của ông. Tuy nhiên, hậu thế lại nhìn ông bằng con mắt cảm phục: một nhà nho tài hoa nhưng không chịu sống cúi đầu, một thi sĩ dám mang bút và gươm để chống lại sự bất công.

Bi kịch của bậc kẻ sĩ: Ngạo nghễ và phản kháng

Cao Bá Quát là hiện thân của mẫu kẻ sĩ tài hoa nhưng luôn sống trong nghịch cảnh – một người vừa mang chí lớn cứu đời, vừa mang nỗi cô đơn của bậc thức giả lạc thời. Ông nổi danh khắp Bắc Hà không chỉ nhờ thơ văn siêu quần mà còn bởi tính cách cương trực, khảng khái, ngạo nghễ trước quyền uy. Chính điều ấy khiến ông vừa được trọng vọng, lại vừa bị đố kỵ, nghi kỵ giữa chốn quan trường.

Ông từng để lại câu thơ đậm khí phách:

“Ba hồi trống giục đù cha kiếp,

Một nhát gươm đưa, đứa tiễn ông!”

Câu chữ như gào thét giữa thời loạn, thể hiện tâm thế bất chấp hiểm nguy, dám đối diện tử sinh. Chính khí ấy vừa là ánh hào quang, vừa là điềm báo bi kịch cho cuộc đời ông – một kẻ sĩ luôn mâu thuẫn giữa lòng trung nghĩa và khát vọng cải đổi cõi đời.

Cao Bá Quát sống trong một thời đại mà triều Nguyễn đang dần bộc lộ những yếu kém: bộ máy quan liêu bảo thủ, dân tình lầm than, sĩ phu trung nghĩa thì bị gạt ra ngoài lề chính trị. Trước cảnh ấy, ông không chọn con đường cúi đầu giữ chức mà quyết rời khỏi vòng trật tự cũ, dấn thân vào con đường kháng cự.

Ông viết, ông sống, ông phản kháng. Thơ ông chứa đầy chất giễu nhại, phê phán và khinh miệt sự thối nát của tầng lớp thống trị. Không phải ngẫu nhiên mà ông từng để lại câu thơ lừng lẫy:

“Trong trời đất, chỉ có ngọn bút là quý nhất.

Chạm đến đâu, máu chảy thành sông đến đó.”

Câu thơ không chỉ là sự ngợi ca văn chương mà còn là lời cảnh báo về sức mạnh của tri thức và chữ nghĩa khi được sử dụng như một lưỡi gươm phản kháng.

Bi kịch lớn nhất của Cao Bá Quát không nằm ở cái chết, mà ở chỗ ông thuộc về một lớp trí thức không tìm thấy chỗ đứng trong trật tự phong kiến đương thời. Là bậc tài danh nhưng không được trọng dụng xứng đáng, là kẻ sĩ chân chính lại bị xem là nghịch tặc, là người yêu nước thương dân nhưng bị kết tội làm loạn.

Cao Bá Quát dám đối diện tử sinh, phản kháng sự bất công bằng ngòi bút và gươm giáo.

Sự hy sinh của ông – cùng với cái giá máu của cả tam tộc – đã khép lại một chương đầy tang thương trong sử Việt. Nhưng di sản tinh thần mà ông để lại – từ thơ ca, tư tưởng đến khí phách ngạo nghễ – vẫn sống mãi, như lời nhắc nhở hậu thế về bi kịch muôn thuở của bậc trí giả: khi ngòi bút không còn đủ sức cải chính xã hội, họ buộc phải cầm gươm đứng lên.

Cao Bá Quát: Thi sĩ hay phản tặc?

Cao Bá Quát, một cái tên vang dội trong dòng chảy văn học và lịch sử Việt Nam, luôn khiến người đời phải trăn trở về bản chất của ông: Thi sĩ hay phản tặc? Câu hỏi này không chỉ là vấn đề về nhân cách cá nhân mà còn là sự đối diện giữa hai hình thái tư tưởng trong một xã hội phong kiến đang rệu rã, một xã hội mà sự phân chia rạch ròi giữa “người tốt” và “kẻ xấu” đôi khi mơ hồ đến khó tin.

Là một thi sĩ tài ba, Cao Bá Quát chinh phục công chúng bằng những vần thơ hùng tráng, sắc sảo, đầy tính nhân văn và trí tuệ. Ông không chỉ là một người am hiểu chữ nghĩa mà còn là một trí thức có tầm nhìn sâu sắc về xã hội và con người. Những bài thơ của ông không chỉ phản ánh cảm xúc cá nhân mà còn chạm đến những vấn đề nóng bỏng của thời đại, từ sự thối nát của quan lại, tình cảnh khốn khó của nhân dân đến khát vọng thay đổi vận mệnh đất nước.

Tuy nhiên, trong con mắt của triều đình nhà Nguyễn, Cao Bá Quát lại không phải là một thi sĩ đơn thuần. Những bài thơ phản kháng và tinh thần bất khuất của ông đã khiến ông trở thành đối tượng nghi ngờ, thậm chí bị coi là một kẻ phản loạn.

Cao Bá Quát là biểu tượng của những kẻ sĩ yêu nước và dám đứng lên chống lại bất công.

Cao Bá Quát không chỉ là người chỉ trích, mà còn là người hành động. Ông sẵn sàng đứng lên chống lại các thế lực phong kiến bảo thủ, những kẻ mà ông cho rằng đã phản bội lại lý tưởng xây dựng đất nước, chà đạp lên phẩm giá và quyền lợi của nhân dân.

Vậy liệu Cao Bá Quát có phải là một thi sĩ, người sáng tạo ra những tác phẩm đầy giá trị nghệ thuật, hay là một phản tặc, người đứng lên chống lại chính quyền, kêu gọi những thay đổi quyết liệt trong xã hội?

Sự thật nằm ở chỗ, trong một thời đại đầy bất công, không có sự phân định rõ ràng giữa cái thiện và cái ác, giữa cái chính nghĩa và cái phản nghịch. Cao Bá Quát, với sự kết hợp giữa tài năng và chí khí phản kháng, có thể nói, vừa là thi sĩ, vừa là người chiến sĩ, dù vai trò của ông không hoàn toàn được xã hội phong kiến công nhận.

Thực tế, Cao Bá Quát không chỉ là người đẩy mạnh các cuộc phản kháng nhỏ lẻ mà còn là biểu tượng của những nhân vật có tài nhưng không được trọng dụng đúng mực trong xã hội phong kiến. Sự phản kháng của ông, dù có mang tính chính trị, nhưng cũng không thể tách rời khỏi lòng yêu nước, khát vọng giải phóng dân tộc khỏi vòng vây của những triều đại hư hỏng.

Do đó, câu hỏi Cao Bá Quát là thi sĩ hay phản tặc thực chất là một sự phân vân giữa lý tưởng văn hóa và hiện thực chính trị. Ông là một người đi tìm sự tự do, một thi sĩ nhưng đồng thời cũng là một phản tặc dám đứng lên chống lại sự bất công, dám hy sinh mọi thứ để làm sáng tỏ lẽ phải.

Kết luận

Cuộc đời của Cao Bá Quát không chỉ là câu chuyện về một thi sĩ tài năng, mà còn là bi kịch của một kẻ sĩ dám phản kháng lại một triều đại thối nát. Việc tru di tam tộc không chỉ là hành động trừng phạt mà còn là sự xóa bỏ tư tưởng và khí phách mà ông để lại. Dù bị đánh giá là phản tặc trong mắt kẻ cầm quyền, Cao Bá Quát vẫn là biểu tượng của lòng yêu nước, của người trí thức không cam chịu sống trong bất công.