Thập Tự Chinh Lần 4: Cuộc Viễn Chinh Lạc Hướng Trong Lịch Sử

Cuộc Thập tự chinh lần 4 là một trong những sự kiện quan trọng của thời kỳ Trung Cổ, đánh dấu sự thay đổi lớn trong cả lịch sử châu Âu và thế giới. Dù được khởi xướng với mục đích chiếm lại Đất Thánh, cuộc viễn chinh này đã nhanh chóng chuyển hướng, dẫn đến những hệ quả khôn lường mà ít ai ngờ tới.

Ai là người kêu gọi cuộc Thập tự chinh lần 4?

Giáo hoàng Innocent III, một nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn trong Giáo hội đã khởi xướng cuộc Thập tự chinh lần thứ tư vào năm 1198. Ông đặt mục tiêu giành lại Jerusalem bằng cách tấn công Ai Cập. Tuy nhiên, kế hoạch này đã gặp nhiều khó khăn.

Khác với các giáo hoàng tiền nhiệm, Innocent III không nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các quốc vương châu Âu. Hoàn cảnh chính trị lúc bấy giờ khá phức tạp. Đế chế La Mã Thần thánh đang trong giai đoạn chuyển giao quyền lực, còn ở Anh Vua Richard the Lionheart lại bận rộn đối phó với những xung đột với Pháp.

Trước tình hình đó, các quân đoàn Thập tự chinh đã tìm đến Venice để xin trợ giúp về tàu bè và tài chính. Tuy nhiên, cuộc Thập tự chinh này cuối cùng lại diễn biến theo một hướng hoàn toàn khác, dẫn đến những sự kiện lịch sử đầy bi kịch.

Nguyên nhân xảy ra cuộc Thập tự chinh thứ tư

Ban đầu, cuộc Thập tự chinh thứ tư được phát động với mục tiêu chính là giành lại thành phố Jerusalem, vốn đang bị người Hồi giáo kiểm soát. Để đạt được mục tiêu này, các quân đoàn Thập tự chinh dự định sẽ tiêu diệt Vương quốc Ayyubid hùng mạnh của Ai Cập.

Tuy nhiên, do nhiều yếu tố kinh tế và chính trị phức tạp, diễn biến của cuộc chiến đã hoàn toàn thay đổi. Thay vì tiến công Ai Cập, quân Thập tự chinh lại chuyển hướng tấn công và chiếm đóng thành phố Zara vào năm 1202, rồi tiếp tục tiến vào Constantinople và cướp phá thành phố này vào năm 1204.

Hành động bất ngờ này đã dẫn đến sự sụp đổ của Đế chế Byzantine. Những người Thập tự chinh cùng với các đồng minh Venice đã chia cắt đế chế này và thành lập nên một giai đoạn mới trong lịch sử, được người Hy Lạp gọi là “Frankokratia” – tức là thời kỳ người Frank (người phương Tây) cai trị.

Diễn biến của cuộc Thập tự chinh lần 4

Cuộc Thập tự chinh lần thứ 4 (1202 – 1204) có diễn biến phức tạp và khác biệt so với các cuộc Thập tự chinh trước đó. Thay vì tập trung vào việc giải phóng Đất Thánh (Jerusalem) khỏi tay người Hồi giáo, cuộc Thập tự chinh này đã bị chuyển hướng sang các mục tiêu chính trị và kinh tế ở châu Âu.

Sự sụp đổ của Zara 

Trước sức ép của quân Thập Tự Chinh, dân chúng và binh lính tại Zara đã cố gắng cầu hòa bằng cách hạ cờ chữ thập. Tuy nhiên, nỗ lực này không thành công.

Quân Thập Tự Chinh chiếm được cảng thành và bao vây thành phố. Không còn cách nào khác, Zara đành đầu hàng. Thành phố bị chia cắt: người Venice chiếm phần gần cảng, còn quân Thập Tự Chinh kiểm soát phần còn lại.

Những người lính Thập Tự Chinh chinh phục Thành phố Zara

Tại đây, Alexius Angelus – con trai của hoàng đế Byzantine bị phế truất – đã xuất hiện và đưa ra lời đề nghị hấp dẫn. Ông hứa sẽ trả một khoản tiền lớn cho quân Thập Tự Chinh để đổi lấy sự giúp đỡ trong việc giành lại ngai vàng. Ngoài ra, Alexius còn cam kết sẽ đưa nhà thờ Byzantine vào vòng tay của Giáo hội Công giáo La Mã và cung cấp lương thực, vũ khí cho quân Thập Tự Chinh trong một thời gian dài.

Lời đề nghị của Alexius đã chia rẽ quân Thập Tự Chinh. Một số người phản đối việc thay đổi mục tiêu và muốn tiếp tục cuộc hành trình đến Syria.

Tuy nhiên, phần lớn quân đội lại bị cám dỗ bởi những lợi ích trước mắt mà Alexius hứa hẹn. Họ quyết định tấn công Constantinople để giúp Alexius lên ngôi, hy vọng sẽ nhận được hậu thuẫn về tài chính và quân sự cho cuộc chiến tranh Thánh.

Giáo hoàng Innocent III đã kịch liệt phản đối quyết định này. Tuy nhiên, mệnh lệnh của ông đến Zara quá muộn. Quân Thập Tự Chinh đã đồng ý với đề nghị của Alexius và lên đường tiến về Golden Horn.

Cuộc vây hãm Constantinople

Vào ngày 24 tháng 6 năm 1203, quân Thập Tự Chinh đã đổ bộ lên bờ biển châu Á, tại thị trấn Chalcedon. Tại đây, các lãnh chúa Thập Tự Chinh đã hội quân và lên kế hoạch cho cuộc bao vây Constantinople.

Hoàng đế Alexius III đã cố gắng chống trả bằng cách phái quân đến đánh đuổi quân Thập Tự Chinh, nhưng thất bại. Sau đó, ông đã cử phái đoàn đến đàm phán, tuy nhiên, thái độ của ông cho thấy rõ rằng ông không có ý định nhường ngôi cho cháu trai.

Trước sự ngoan cố của hoàng đế, quân Thập Tự Chinh quyết định tiến hành cuộc bao vây. Bất chấp sự kháng cự quyết liệt của quân đội Byzantine dưới sự chỉ huy của Theodore Lascaris, quân Thập Tự Chinh vẫn giành được ưu thế.

Ngày 17 tháng 7, quân Thập Tự Chinh đã phát động đòn tấn công cuối cùng. Đêm đó, lợi dụng tình hình hỗn loạn, Hoàng đế Alexius III đã trốn khỏi thành Constantinople, mang theo toàn bộ kho báu và bỏ mặc người dân. Isaac Angelus, cha của Alexius IV, được giải thoát khỏi ngục và trở lại nắm quyền.

Để đáp lại sự giúp đỡ của quân Thập Tự Chinh, Isaac đã xác nhận lại hiệp ước mà con trai ông đã ký kết trước đó. Vào ngày 1 tháng 8, Alexius IV chính thức lên ngôi đồng trị với cha mình.

Tuy nhiên, để trả nợ cho quân Thập Tự Chinh, Alexius IV đã áp đặt thêm nhiều loại thuế mới, khiến cho ngân khố nhà nước cạn kiệt và dân chúng oán thán. Dù vậy, số tiền thu được vẫn không đủ để đáp ứng những yêu cầu của quân Thập Tự Chinh.

Cuộc xung đột giữa Alexius IV và quân Thập Tự Chinh

Những cuộc tuyển quân liên tiếp và vụ hỏa hoạn lớn đã làm dấy lên làn sóng phản đối quân Thập Tự Chinh trong lòng người dân Constantinople. Xung đột giữa hai bên ngày càng trở nên căng thẳng và thường xuyên xảy ra trên khắp thành phố. Điểm bùng nổ là khi quân Thập Tự Chinh thiêu rụi Nhà thờ Hagia Sophia, một biểu tượng thiêng liêng của người Byzantine.

Trong khi đó, quân Thập Tự Chinh đóng quân bên kia vịnh đang sốt ruột chờ nhận khoản tiền mà Alexius IV đã hứa. Tuy nhiên, những khoản thanh toán nhỏ giọt và thái độ trì hoãn của hoàng đế đã khiến họ nghi ngờ.

Boniface của Montferrat, một trong những thủ lĩnh Thập Tự Chinh, đã trực tiếp gặp Alexius để đòi tiền nhưng không thành. Tức giận trước sự thất hứa của hoàng đế, quân Thập Tự Chinh và người Venice đã đưa ra tối hậu thư, đe dọa sẽ tự mình lấy lại những gì họ cho là thuộc về mình. Sự việc càng trở nên căng thẳng đã khiến uy tín của dòng họ Angelus suy giảm nghiêm trọng.

Ngày 25 tháng 1 năm 1204, một cuộc đảo chính đã diễn ra. Alexius V Ducas lên ngôi hoàng đế mới và Alexius IV bị sát hại trong ngục. Cha của Alexius IV là Isaac cũng qua đời không lâu sau đó. Quân Thập Tự Chinh tức giận đã tiến hành trả thù bằng cách cướp phá và tàn sát ở vùng ngoại ô Constantinople.

Sự sụp đổ của Đế chế Byzantine

Việc quân Thập Tự Chinh chiếm đóng Constantinople vào ngày 13 tháng 4 năm 1204 là một mốc son đen tối trong lịch sử trung cổ. Sự kiện này không chỉ đánh dấu sự sụp đổ của một đế chế hùng mạnh mà còn làm sâu sắc thêm hố ngăn cách giữa thế giới Thiên Chúa giáo phương Đông và phương Tây.

Sau cuộc Thập Tự Chinh lần thứ tư, người Latin đã thành lập nên nhiều quốc gia mới trên đất Byzantine, tiêu biểu là Đế chế Latin ở Constantinople với vua Baldwin xứ Flanders. Bên cạnh đó, các quốc gia như Vương quốc Thessaloniki (do Boniface xứ Montferrat thành lập), Công quốc Achaea và Công quốc Athens cũng lần lượt ra đời.

Người Byzantine, mặc dù bị thất bại nặng nề, vẫn giữ được một số vùng đất ở Albania ngày nay và miền tây Thổ Nhĩ Kỳ. Đồng thời, các quốc gia kế thừa như Despotate of Epirus, Đế chế Nicaea và Đế chế Trebizond cũng được hình thành.

Đến năm 1261, Hoàng đế Michael VIII Palaeologus của Nicaea đã tái chiếm Constantinople, khôi phục lại Đế chế Byzantine. Tuy nhiên, đế chế này chỉ còn là một cái bóng mờ so với thời kỳ huy hoàng trước đó. Vết thương do cuộc Thập Tự Chinh lần thứ tư gây ra là quá sâu sắc để có thể lành lại.

Hậu quả của cuộc Thập tự chinh lần 4

Sau khi cuộc cướp bóc tàn khốc kết thúc, hiệp ước phân chia Đế chế Byzantine (Partitio Romaniae) đã được thực hiện, chia cắt đế chế này giữa Venice và các đồng minh. Venice chiếm được phần lớn Constantinople cùng nhiều hòn đảo quan trọng trên biển Aegean, từ đó nắm quyền kiểm soát gần như toàn bộ thương mại Địa Trung Hải.

Ngày 9 tháng 5 năm 1204, Bá tước Baldwin xứ Flanders được tôn vinh làm Hoàng đế La Tinh đầu tiên của Constantinople và lên ngôi tại nhà thờ Hagia Sophia. Ông nắm giữ phần lớn Constantinople và một phần tư đế chế, bao gồm Thrace, tây bắc Tiểu Á và nhiều đảo Aegean khác.

Boniface xứ Montferrat chiếm Thessaloniki và thành lập một vương quốc mới tại đây, bao gồm cả Athens và Macedonia.

Cuộc Thập tự chinh lần 4 đã phá hoại thành Constantinople và làm suy yếu đáng kể Đế chế Byzantine.

Năm 1205, Baldwin bị bắt và tử trận trong cuộc chiến chống lại người Bulgaria. William I Champlitte và Geoffrey I Villehardouin thành lập một công quốc Latinh ở Peloponnese, trong khi công tước người Pháp Othon de la Roche chiếm Attica và Boeotia.

Đế chế Byzantine được tái lập vào năm 1261 bởi các lực lượng từ Đế chế Nicaea, nhưng chỉ còn là một phần nhỏ so với trước đây. Hoàng đế Michael VIII đã trở lại Constantinople và khôi phục lại ngai vàng của mình.

Cuộc Thập tự chinh lần thứ 4, dù bắt đầu với mục tiêu tôn giáo cao cả nhưng đã kết thúc bằng một thảm kịch chính trị và quân sự. Sự chiếm đoạt Constantinople đã làm rạn nứt mối quan hệ giữa phương Tây và phương Đông, đặc biệt là giữa Giáo hội Công giáo và Chính thống giáo, để lại những hậu quả sâu rộng trong lịch sử châu Âu.

Cuộc chiến này không chỉ thất bại trong việc đạt được mục tiêu giải phóng Đất Thánh mà còn làm suy yếu Đế quốc Byzantine, mở ra con đường cho sự sụp đổ của nó nhiều thế kỷ sau. Thập tự chinh lần 4 là một bài học đắt giá về lòng tham và quyền lực trong bối cảnh tôn giáo và chính trị đương thời.