Thế Chiến Thứ 1 – Cuộc Đại Chiến Định Hình Thế Kỷ XX

Thế kỷ 20 chứng kiến những biến động lịch sử chưa từng có, trong đó Thế Chiến Thứ 1 là sự kiện đánh dấu bước ngoặt quan trọng làm thay đổi cục diện chính trị, quân sự và để lại những tác động sâu rộng lên kinh tế, xã hội toàn cầu.

Khởi nguồn từ các mâu thuẫn phức tạp giữa các cường quốc châu Âu, cuộc chiến này đã kéo theo sự tham gia của nhiều quốc gia và khu vực, khiến cả thế giới rung chuyển. Hãy cùng khám phá nguyên nhân, diễn biến và hậu quả của cuộc đại chiến này để hiểu rõ hơn về sự kiện đã định hình thế kỷ 20.

Nguyên nhân dẫn đến Thế Chiến thứ 1

Chiến tranh Thế giới thứ nhất là một sự kiện lịch sử trọng đại, để lại hậu quả sâu nặng cho nhân loại. Để hiểu rõ hơn về cuộc chiến này, chúng ta cần phân tích cả những nguyên nhân trực tiếp và sâu xa đã dẫn đến Thế Chiến thứ nhất.

Nguyên nhân sâu xa

Cuối thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20, sự phát triển không đồng đều giữa các quốc gia tư bản làm thay đổi cán cân sức mạnh giữa các đế quốc.

Anh – Pháp có hệ thống thuộc địa rộng lớn, các nước Mỹ – Đức – Nhật Bản tuy phát triển mạnh về kinh tế nhưng lại có ít thuộc địa. Sự bất bình đẳng này dẫn đến mâu thuẫn gay gắt về vấn đề thuộc địa giữa các đế quốc.

Đức lên kế hoạch chiến tranh để giành lại thuộc địa, trong khi đó Mỹ và Nhật cũng ráo riết bành trướng.

Các cuộc chiến tranh giành thuộc địa đã nổ ra, ví dụ như chiến tranh Trung – Nhật, Mỹ – Tây Ban Nha, Anh – Bô-ơ, Nga – Nhật, làm căng thẳng quốc tế gia tăng. Đặc biệt, Đức là đế quốc hung hăng nhất bởi có sức mạnh kinh tế và quân sự nhưng lại ít thuộc địa.

Thái độ của Đức khiến châu Âu trở nên căng thẳng, dẫn đến sự hình thành hai khối đối đầu: phe Liên minh (Đức, Áo-Hung, Italia) và phe Hiệp ước (Anh, Pháp, Nga). Cả hai khối đều chạy đua vũ trang, tranh giành thuộc địa, trong đó mâu thuẫn giữa Anh và Đức là nguyên nhân chính dẫn đến chiến tranh.

Nguyên nhân trực tiếp

Ngày 28 tháng 6 năm 1914, Thái tử Áo-Hung bị ám sát bởi một người Serbia tại Bosnia. Giới quân phiệt Đức và Áo đã lợi dụng cơ hội này để phát động chiến tranh. Dù đã nhận được nhiều cảnh báo, Thái tử vẫn đến Bosnia và bị ám sát bởi một nhóm thuộc tổ chức Bàn tay Đen. 

Thái tử Áo-Hung bị ám sát tại Bosnia – Đây là ngòi nổ khơi mào cho chiến tranh Thế giới thứ nhất

Sự kiện này đã gây chấn động toàn thế giới và trở thành cái cớ trực tiếp dẫn đến Chiến tranh thế giới thứ nhất. Tuy nhiên, thực chất đó chỉ là giọt nước tràn ly, là cái cớ để các bên chính thức khai chiến sau một thời gian dài chuẩn bị và tích lũy vũ khí.

Mâu thuẫn giữa các quốc gia châu Âu đã chín muồi và các nước tham chiến đã có sẵn những xung đột đối kháng, muốn giải quyết bằng chiến tranh để phân chia lại thế giới.

Diễn biến chính của Thế Chiến Thứ Nhất

Chiến tranh thế giới thứ nhất chủ yếu diễn ra trên ba chiến trường chính: Mặt trận phía Tây, Mặt trận phía Đông và Mặt trận phía Nam.

Trong đó Mặt trận phía Tây là nơi liên quân Pháp – Anh chống lại quân Đức đóng vai trò then chốt, quyết định đến kết quả của cuộc chiến. Tại đây, cả hai bên đều tập trung lực lượng lớn nhất, với chất lượng cao nhất.

Mặt trận phía Đông là nơi diễn ra các cuộc giao tranh giữa Nga và Đức – Áo Hung. Mặc dù không có quy mô và tầm quan trọng ngang ngửa Mặt trận phía Tây, Nga thường thất bại trước quân Đức. Điều này khiến quân Đức – Áo Hung phải phân tán lực lượng chiến đấu trên hai mặt trận và không thể tập trung toàn lực cho một chiến thắng quyết định.

Cuối cùng, Mặt trận phía Nam chỉ có tầm quan trọng khu vực, với lực lượng nhỏ và ít ảnh hưởng đến cục diện chung. 

Thế Chiến Thứ Nhất gồm các trận đánh lớn, cuộc đua vũ trang, khủng hoảng chiến lược và sự kiện đàm phán kết thúc chiến tranh năm 1918.

Mặt trận này được chia thành nhiều chiến trường nhỏ như Mặt trận Ý – Áo, chiến trường Balkan, Trung Cận Đông và Kavkaz với các cuộc đối đầu giữa Đức, Áo Hung, Bulgaria và các lực lượng đối địch của Serbia, Anh, Pháp, Nga và Ottoman.

Giai đoạn thứ nhất (1914 – 1916)

Khi các cuộc đàm phán giữa Áo Hung và Xéc-bi không đạt được thỏa thuận, vào ngày 28 tháng 7 năm 1914, Áo Hung tuyên chiến với Xéc-bi, khơi mào cho cuộc chiến.

Đức nhanh chóng rơi vào tình thế phải chiến đấu trên hai mặt trận. Trong tháng 8 năm 1914, Đức lần lượt tuyên chiến với Nga, Pháp và sau đó đến Anh, biến xung đột thành chiến tranh thế giới.

Ban đầu, Đức có kế hoạch đánh bại Pháp trong thời gian ngắn sau đó quay sang Nga. Đức tập trung lực lượng lớn ở Mặt trận phía Tây, tiến vào Bỉ và Pháp, uy hiếp Paris.

Tuy nhiên ở Mặt trận phía Đông quân Nga tấn công Đông Phổ, buộc Đức phải chia quân đối phó cứu nguy cho Paris.

Pháp phản công thành công tại trận sông Macno, làm thất bại kế hoạch “đánh nhanh thắng nhanh” của Đức. Cuộc chiến trở nên bế tắc trên cả hai mặt trận với chiến tuyến dài 780 km.

Năm 1915, Đức chuyển trọng tâm sang Mặt trận phía Đông, liên kết với Áo Hung tấn công Nga nhưng không đạt mục tiêu loại Nga khỏi cuộc chiến. Cuộc chiến tiếp diễn căng thẳng với nhiều thiệt hại do sự ra đời của các vũ khí mới như xe tăng, máy bay và khí độc.

Đến năm 1916, Đức quay lại Mặt trận phía Tây, mở chiến dịch Véc-doong nhưng không thể hạ gục quân Pháp. Cả hai bên rơi vào thế giằng co, phòng ngự từ cuối năm 1916.

Giai đoạn thứ hai (1917 – 1918)

Tình hình căng thẳng của giai đoạn đầu cuộc chiến khiến phong trào phản đối chiến tranh và cách mạng bùng nổ ở nhiều quốc gia.

Tháng 2 năm 1917, cuộc cách mạng dân chủ tư sản ở Nga thành công, lật đổ chế độ Nga hoàng. Tuy nhiên, chính phủ lâm thời của Nga vẫn tiếp tục cuộc chiến.

Đức tiếp tục triển khai chiến tranh tàu ngầm để cắt đứt tuyến tiếp tế của phe Hiệp ước, gây thiệt hại lớn cho Anh. Ban đầu, Mỹ giữ thái độ trung lập, nhưng đến năm 1917, do áp lực từ tình hình quốc tế, Mỹ quyết định tham chiến cùng phe Hiệp ước.

Sau khi Nga ký Hòa ước Bret Litovsk với Đức và rút khỏi cuộc chiến, quân Đức mở hàng loạt cuộc tấn công lớn ở Mặt trận phía Tây vào năm 1918. Tuy nhiên, với sự tham gia của quân Mỹ, phe Hiệp ước phản công mạnh mẽ, dần chiếm ưu thế.

Đến tháng 11 năm 1918, phe Đức và Áo Hung buộc phải đầu hàng vô điều kiện, kết thúc cuộc chiến với thất bại hoàn toàn của phe Trung ương.

Ảnh hưởng tàn khốc của Thế Chiến I để lại

Chiến tranh Thế giới thứ nhất, với kết cục thất bại của phe Liên Minh đã để lại những vết thương sâu đậm và hậu quả tàn khốc cho nhân loại.

Hàng triệu người vô tội đã thiệt mạng hoặc bị tàn phế, các thành phố và làng mạc bị tàn phá, nền kinh tế suy sụp và gánh nặng nợ nần đè nặng lên các quốc gia.

Cuộc chiến đã gây ra những biến động chính trị sâu rộng ở châu Âu. Các đế chế lớn như Nga, Đức, Áo-Hung và Ottoman sụp đổ, dẫn đến sự hình thành của nhiều quốc gia mới.

Bản đồ châu Âu được vẽ lại, nhưng những ranh giới mới lại chứa đựng nhiều mầm mống xung đột. Sự phân chia lãnh thổ không công bằng và các vấn đề dân tộc chưa được giải quyết đã tạo ra những bất ổn kéo dài.

Hình ảnh một binh lính bị thương nặng trong Thế chiến thứ I

Một trong những hậu quả quan trọng nhất của chiến tranh là sự ra đời của Liên Xô.

Cuộc cách mạng tháng Mười Nga bùng nổ trong bối cảnh đất nước bị chiến tranh tàn phá và người dân lâm vào cảnh khốn cùng, đã dẫn đến sự thành lập của nhà nước Xô viết đầu tiên trên thế giới.

Sự kiện này đã chia cắt châu Âu thành hai khối đối lập: tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa, đặt nền móng cho những cuộc đối đầu căng thẳng trong tương lai.

Ngoài ra, chiến tranh cũng làm gia tăng chủ nghĩa dân tộc cực đoan và chủ nghĩa phát xít ở nhiều nước châu Âu.

Những tư tưởng này đã được tận dụng để lợi dụng sự bất mãn của người dân và đưa các quốc gia vào một cuộc chiến tranh tàn khốc hơn nữa chỉ hai thập kỷ sau đó.

Tóm lại, Chiến tranh Thế giới thứ nhất là một thảm họa nhân đạo và là một dấu mốc quan trọng đánh dấu sự sụp đổ của trật tự thế giới cũ. Các hậu quả của cuộc chiến vẫn còn ám ảnh nhân loại trong nhiều thập kỷ sau đó và để lại những bài học sâu sắc về sự nguy hiểm của chiến tranh và tầm quan trọng của hòa bình.

Những bài học từ cuộc Chiến tranh Thế giới thứ nhất

Chiến tranh thế giới mang lại nhiều đau thương nhưng từ đó nhân loại rút ra được những bài học quý giá.

— Đầu tiên là tham vọng và chủ nghĩa ích kỷ, dù ở tầm quốc gia hay quốc tế đều dẫn đến xung đột và đối kháng. Khi chiến tranh nổ ra, hậu quả luôn là sự tàn phá nặng nề cho các bên liên quan.

— Thứ hai, sự tàn phá của chiến tranh là vô cùng khủng khiếp và không thể lường trước, nhất là trong bối cảnh kinh tế và công nghiệp hiện đại phát triển.

— Thứ ba, lợi ích quốc gia luôn phải đi đôi với sự tôn trọng và bình đẳng giữa các nước. Nếu không, thế giới sẽ khó duy trì được sự ổn định.

— Cuối cùng, mọi mâu thuẫn cần được giải quyết bằng hòa bình, tránh xung đột vũ trang. Hòa bình thế giới sẽ bị đe dọa nếu một quốc gia bị đẩy vào chân tường vì lợi ích bị xâm phạm.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, chiến tranh dễ dàng lan rộng và kéo theo hậu quả khôn lường. Loài người cần sớm ngăn chặn chiến tranh trước khi quá muộn.

Thế Chiến Thứ 1 không chỉ để lại những vết thương sâu trong lòng nhân loại, mà còn là bước ngoặt quan trọng trong lịch sử thế giới hiện đại. Cuộc chiến đã làm thay đổi diện mạo chính trị toàn cầu, xóa sổ nhiều đế chế lớn và tạo ra những quốc gia mới. 

Hậu quả kinh tế, xã hội và tâm lý mà nó để lại kéo dài hàng thập kỷ, làm nền tảng cho những biến động lịch sử tiếp theo, trong đó có Thế Chiến Thứ 2. Sự tàn khốc của cuộc chiến là lời cảnh tỉnh về giá trị của hòa bình và sự cần thiết của những nỗ lực ngoại giao để tránh lặp lại những sai lầm trong quá khứ.