Thịt chó có phải món ăn truyền thống của người Việt?
Nhiều người cho rằng thịt chó là món ăn truyền thống của dân tộc Việt. Thế nhưng, liệu quan niệm này có thật sự được xây dựng trên nền tảng lịch sử vững chắc, hay chỉ là một thói quen của một bộ phận trong xã hội qua từng giai đoạn? Cùng carre.edu.vn Mê Lịch Sử khám phá các góc nhìn từ sử liệu, khảo cổ và văn hóa dân gian để làm sáng tỏ câu hỏi đó.
Chó trong văn hóa Lạc Việt cổ đại
Hơn hai nghìn năm lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam gắn liền với những cuộc chiến tranh bảo vệ đất nước, đặc biệt là trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Vào thời kỳ cổ đại, người Lạc Việt phải đối mặt với cuộc xâm lăng của quân Tần.
Sử sách Trung Hoa ghi nhận rằng vào năm 214 TCN, quân Tần đã vượt qua Ngũ Lĩnh để tiến đánh Lạc Việt. Mặc dù quân Tần rất mạnh, nhưng quân dân Việt Nam đã kiên cường chống trả bằng chiến tranh du kích, tận dụng địa hình hiểm trở để đối phó với kẻ thù. Cuộc kháng chiến kéo dài gần bảy năm và đã gây tổn thất lớn cho quân Tần, góp phần vào sự sụp đổ của triều đại này.
Trong cuộc kháng chiến chống Tần, chó đã đóng vai trò quan trọng trong đời sống của người Lạc Việt. Chó không chỉ là vật nuôi, mà còn là đồng đội trung thành, tham gia vào các trận chiến và hỗ trợ người dân Việt trong cuộc chiến chống ngoại xâm.
Sử liệu và các truyền thuyết dân gian đều ghi lại hình ảnh người Việt huấn luyện chó để làm nhiệm vụ canh gác và tham gia chiến đấu. Nhiều câu chuyện còn cho biết chó đã hy sinh cùng chủ trong các trận chiến, thể hiện mối quan hệ gắn bó, mật thiết giữa người và loài vật này.
Ngoài ra, các di chỉ khảo cổ từ các nền văn hóa Hòa Bình và Đông Sơn cũng chứng minh sự quan trọng của chó trong đời sống của người Việt cổ. Chó không chỉ là bạn đồng hành trong chiến đấu mà còn được thể hiện trong các di vật, đặc biệt là các đồ đồng Đông Sơn như rìu chiến, thạp đồng, trống đồng,… Việc hình ảnh chó xuất hiện trong những hiện vật này cho thấy mối liên kết đặc biệt giữa người Việt và loài vật này.
Các nhà khảo cổ học đã phát hiện xương chó trong những di tích có niên đại lên đến hơn 7.000 năm, chứng tỏ rằng người Việt đã thuần hóa chó từ rất sớm. Chó không chỉ là vật nuôi, mà còn được chôn cất cẩn thận cùng với người trong các ngôi mộ cổ, cho thấy mối quan hệ gần gũi, thậm chí là thiêng liêng, giữa người và chó, vượt qua mục đích vật chất thông thường.
Hình tượng “Chó” trong văn hóa linh thiêng
Chó không chỉ đơn thuần là vật nuôi trong đời sống của người Việt mà còn mang một ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa tâm linh. Trong nhiều làng quê Bắc Bộ, tục thờ chó đá đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tín ngưỡng của người dân. Những tượng chó đá thường được đặt tại cổng đình, chùa, miếu, lăng mộ hoặc nhà dân với mục đích xua đuổi tà ma, bảo vệ cộng đồng khỏi những thế lực xấu và mang lại sự bình an cho mọi người.
Hình tượng chó đá qua thời gian đã được cách điệu và phát triển thành hình ảnh con Nghê – một linh vật phổ biến trong kiến trúc và điêu khắc Việt Nam. Nghê được tạo hình kết hợp giữa chó, rồng và sư tử, thể hiện sự uy nghiêm, mạnh mẽ và dũng mãnh. Linh vật này thường được đặt ở những vị trí trang trọng như trên mái đình, chùa, lăng tẩm, nhằm biểu thị sức mạnh và quyền lực.
Sự phát triển từ hình tượng chó đá thành con Nghê là một ví dụ rõ nét về quá trình “thần thánh hóa” hình ảnh chó trong văn hóa Việt Nam. Chó không chỉ là người bạn trung thành mà còn trở thành biểu tượng của sức mạnh và sự linh thiêng, bảo vệ con người khỏi những mối nguy hiểm, xui xẻo. Trong tâm thức của người Việt, chó đã vượt lên trên vai trò vật nuôi thông thường, trở thành biểu tượng tâm linh gắn liền với sự bình an và may mắn.
Thịt chó có thực sự là món ăn truyền thống?
Mặc dù chó có một vai trò quan trọng trong văn hóa và tâm linh của người Việt nhưng việc khẳng định “thịt chó là món ăn truyền thống” lại cần phải được xem xét kỹ lưỡng hơn. Các tài liệu lịch sử cổ xưa của Việt Nam, bao gồm các sách vở về ẩm thực như Thực vật tất khảo tường kí lục (thế kỷ 18), lại không hề đề cập đến việc sử dụng thịt chó trong các món ăn truyền thống.
Thực tế, sự xuất hiện của các quán thịt chó ở miền Bắc Việt Nam chỉ được ghi nhận trong các tài liệu của các giáo sĩ phương Tây vào thế kỷ 18-19. Thời gian này trùng với một giai đoạn không ổn định ở Trung Quốc, khi có làn sóng di cư của người Hán chạy loạn sang Việt Nam. Nhiều giả thuyết cho rằng tục ăn thịt chó du nhập vào Việt Nam từ thời kỳ này, chịu ảnh hưởng từ thói quen ăn thịt chó của người Hán.
Tại miền Nam, thịt chó chỉ thực sự trở nên phổ biến sau năm 1954, chủ yếu trong cộng đồng người di cư từ miền Bắc. Trước đó, người dân Nam Bộ hiếm khi ăn thịt chó, một phần do ảnh hưởng của văn hóa Pháp với “chó là bạn” và thường được coi là vật nuôi gần gũi, thân thiện với con người.
Như vậy, tục ăn thịt chó ở Việt Nam không có lịch sử lâu dài và không xuất hiện trong các nghi lễ hay phong tục tập quán truyền thống của người Việt. Món ăn này chỉ phổ biến trong một bộ phận người dân, chủ yếu ở miền Bắc từ thế kỷ 18-19 và không thể coi là món ăn truyền thống của toàn dân tộc Việt Nam.
Kết luận
Mặc dù chó có một vị trí đặc biệt trong văn hóa và lịch sử Việt Nam, việc coi thịt chó là món ăn truyền thống của dân tộc là một nhận định cần phải được xem xét kỹ lưỡng. Thực tế, tục ăn thịt chó chỉ xuất hiện từ một giai đoạn lịch sử nhất định và không có sự hiện diện trong các phong tục, nghi lễ truyền thống của người Việt. Do đó, việc khẳng định thịt chó là món ăn truyền thống của người Việt là không chính xác.
