Trần Thủ Độ diệt nhà Lý: Sự thật lịch sử hay huyền thoại?

Triều Lý và triều Trần đều có những đóng góp trọng đại trong tiến trình phát triển của dân tộc. Thế nhưng, mỗi khi nghiên cứu sử sách, người ta không khỏi trăn trở trước câu chuyện Trần Thủ Độ diệt nhà Lý. Hãy cùng xem xét lại vụ việc này dưới ánh sáng của các nguồn sử liệu.

Bối cảnh lịch sử và sự kiện Trần Thủ Độ xử lý Lý Huệ Tông

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, vào mùa thu năm 1226, ngày mồng 10 tháng Tám, Trần Thủ Độ đã cho xử lý Lý Huệ Tông tại chùa Chân Giáo.

Trước đó, cựu hoàng nhà Lý từng dạo qua chợ Đông, dân chúng kéo đến xem đông đúc, có người khóc thương. Lo ngại lòng dân còn vương vấn triều đại cũ, Trần Thủ Độ quyết định đưa Huệ Tông vào chùa Chân Giáo, bề ngoài lấy danh nghĩa phụng thờ nhưng thực chất là để dễ bề kiểm soát.

Một lần, khi đi ngang qua chùa, Thủ Độ thấy Huệ Tông ngồi nhổ cỏ, bèn nói: “Nhổ cỏ phải nhổ tận gốc”. Huệ Tông nghe vậy, liền đáp: “Điều ngươi nói, ta hiểu rồi”. Sau đó, ông tự kết liễu đời mình, trước khi mất còn khấn rằng:

“Thiên hạ nhà ta đã về tay ngươi, ngươi lại còn muốn lấy mạng ta. Nay ta chết, con cháu ngươi rồi cũng sẽ chịu kết cục tương tự.”

Thủ Độ sai quần thần đến tế bái, thi hài được đưa ra phường Yên Hoa để hỏa táng, tro cốt lưu giữ trong tháp chùa Bảo Quang.

Tuy nhiên, việc quy kết Trần Thủ Độ trực tiếp sát hại Lý Huệ Tông vẫn còn nhiều điểm cần xem xét. Thứ nhất, nếu dựa vào hai câu đối thoại trên, có thể thấy rằng Lý Huệ Tông đã tự kết thúc sinh mệnh mình chứ không phải bị giết. Thứ hai, lời khấn nguyện trong phòng kín là điều mà không ai có thể nghe thấy, vậy thì bằng cách nào mà sử sách lại ghi chép chi tiết đến thế?

Vụ án chôn sống hoàng tộc nhà Lý – Thực hư ra sao?

Theo Đại Việt sử ký toàn thư, vào năm 1232, Trần Thủ Độ đã ra lệnh sát hại toàn bộ tôn thất nhà Lý. Nhân dịp những người họ Lý tổ chức lễ tế tổ tiên tại Thái Đường – Hoa Lâm, Thủ Độ cho đào sẵn một hố sâu, dựng nhà lên trên. Khi mọi người uống rượu say, ông giật dây làm sập nhà, chôn sống tất cả.

Tuy nhiên, ngay trong chính sử cũng để lại dấu hỏi lớn về tính xác thực của sự kiện này. Sử quan Ngô Sĩ Liên đã ghi chú rõ ràng:

“Xét thời Trần Anh Tông vẫn có người họ Lý làm tướng, hơn nữa, sử của Phan Phu Tiên không chép lại sự kiện này nên chưa thể xác định là có thật hay không. Nay tạm ghi vào sử sách.”

Điều này cho thấy câu chuyện có thể chỉ là lời truyền miệng, không có bằng chứng xác đáng. Thêm vào đó, theo An Nam chí lược, nhà Trần vẫn duy trì việc thờ cúng họ Lý. Nếu thực sự có một cuộc thảm sát quy mô như vậy, khả năng cao sẽ không có hậu duệ họ Lý còn giữ được vị trí quan trọng trong triều đình Trần.

Một giả thiết khác được nhà nghiên cứu Trần Xuân Sinh đưa ra là chính tôn thất nhà Lý mới là bên âm mưu phục quốc. Họ đã bố trí lễ tế như một cái bẫy nhằm sát hại Trần Thái Tông và hoàng hậu Lý Chiêu Hoàng. Tuy nhiên, Trần Thủ Độ biết trước kế hoạch này và dùng chiến thuật “tương kế tựu kế”, đổi vị trí, khiến kẻ chủ mưu rơi vào chính cái bẫy mà họ giăng ra.

Dù thực hư ra sao, có thể thấy câu chuyện này vẫn là một nghi án lịch sử bởi không có đủ nhân chứng, vật chứng. Việc truyền bá lịch sử cũng cần dựa trên những nguồn tư liệu đáng tin cậy, thay vì chỉ dựa vào những ghi chép có tính chất truyền thuyết hay suy đoán.

Bối cảnh biên soạn sử sách và khả năng sai lệch

Việc ghi chép lịch sử tại Đại Việt chủ yếu do các sử quan triều đình thực hiện, chịu ảnh hưởng bởi quan điểm chính trị đương thời. Điều này có thể dẫn đến những sai lệch hoặc sự thiên lệch trong cách diễn giải sự kiện.

Dưới triều Trần, các bộ sử đầu tiên như Đại Việt sử lược được biên soạn nhưng đã thất lạc phần lớn. Đến thời Lê sơ, Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên được hoàn thành, trở thành tư liệu chính về lịch sử thời Lý – Trần. Tuy nhiên, sử quan triều Lê có thể đã nhìn nhận triều Trần dưới góc độ khác, do những ảnh hưởng của tư tưởng Nho giáo chính thống.

Ngoài ra, việc biên soạn sử sách không tránh khỏi việc thêm thắt hoặc lược bỏ một số chi tiết nhằm phục vụ mục tiêu chính trị. Chẳng hạn, sự kiện “chôn sống hoàng tộc nhà Lý” có thể là sự thêu dệt nhằm khắc họa Trần Thủ Độ như một nhân vật tàn nhẫn, hợp lý hóa chính danh của triều Lê khi lên ngôi sau này.

Hơn nữa, sử sách cổ không có đầy đủ phương pháp kiểm chứng như lịch sử hiện đại. Các ghi chép chủ yếu dựa vào truyền miệng hoặc tài liệu tiền triều, dễ bị bóp méo theo thời gian. Vì vậy, khi nghiên cứu lịch sử, cần đối chiếu nhiều nguồn khác nhau để có cái nhìn khách quan, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào một bộ sử nhất định.

Nhận định của các nhà nghiên cứu hiện đại

Ngày nay, nhiều nhà sử học khi xem xét lại các sự kiện liên quan đến Trần Thủ Độ và nhà Lý đều đưa ra những cách nhìn nhận khách quan hơn, tránh sự kết luận phiến diện dựa trên các tư liệu chưa được kiểm chứng đầy đủ.

Nhà nghiên cứu Trần Xuân Sinh trong Thuyết Trần đã đặt ra giả thuyết rằng việc “chôn sống tôn thất nhà Lý” có thể là kết quả của một âm mưu chính trị phức tạp hơn, trong đó Trần Thủ Độ có thể đã tương kế tựu kế để bảo vệ nhà Trần thay vì hành động một cách tàn bạo như các ghi chép trong Đại Việt sử ký toàn thư. Ông lập luận rằng việc Trần Thủ Độ chọn một địa điểm mang nhiều dấu ấn của nhà Lý để ra tay sẽ là một quyết định đầy rủi ro về mặt chính trị, do đó, khả năng đây là một sự thêu dệt mang tính truyền thuyết là rất cao.

Bên cạnh đó, một số sử gia hiện đại cũng chỉ ra rằng các ghi chép trong Đại Việt sử ký toàn thư được biên soạn dưới thời Lê Thánh Tông, khi nhà Minh vừa rút lui khỏi Đại Việt. Lúc này, sách vở cổ gần như bị hủy diệt, sử quan triều Lê phải dựa vào những ghi chép còn sót lại hoặc truyền thuyết dân gian để biên soạn lịch sử. Điều này làm tăng khả năng xuất hiện những tình tiết hư cấu hoặc suy diễn theo quan điểm chính trị thời Lê.

Nhìn chung, quan điểm của các nhà nghiên cứu hiện đại cho rằng cần xem xét kỹ bối cảnh lịch sử, nguồn gốc tư liệu cũng như các động cơ chính trị khi đánh giá những sự kiện như “Trần Thủ Độ giết hết tôn thất nhà Lý“. Việc phân tích cẩn trọng và đối chiếu nhiều nguồn sẽ giúp đưa ra nhận định công bằng hơn về những nhân vật lịch sử quan trọng như Trần Thủ Độ.

Kết luận

Sự chuyển giao quyền lực từ nhà Lý sang nhà Trần là một quá trình phức tạp và đầy sóng gió, nhưng việc khẳng định Trần Thủ Độ đã “nhổ cỏ tận gốc” hoàng tộc nhà Lý vẫn còn nhiều nghi vấn. Bằng chứng từ các nguồn sử liệu còn chưa vững chắc, nhiều tình tiết có dấu hiệu của dã sử hơn là sự thật lịch sử.

Hơn nữa, nhà Trần không hoàn toàn đoạn tuyệt với dòng dõi nhà Lý. Bản thân Trần Thái Tông là con rể Lý Huệ Tông, Trần Thánh Tông là cháu ngoại Lý Huệ Tông. Vậy thì không có lý do gì để Trần Thủ Độ phải ra tay tận diệt hậu duệ nhà Lý.

Nhìn lại lịch sử, cần có sự thận trọng trong đánh giá, tránh suy diễn từ những ghi chép chưa đủ căn cứ, để không làm tổn hại đến danh dự của những bậc tiền nhân đã có công với nước.