Trận Yarmouk: Cuộc Chiến Thay Đổi Cục Diện Trung Đông
Trận Yarmouk là một trong những trận đánh quan trọng và quyết định nhất trong lịch sử thế giới Hồi giáo, diễn ra vào năm 636. Đây là cuộc đối đầu giữa quân đội Đế chế Byzantine và quân đội Hồi giáo Rashidun dưới sự chỉ huy của Khalid ibn al-Walid.
Trận chiến này không chỉ đánh dấu sự thất bại thảm hại của Byzantine, mà còn mở ra con đường cho sự mở rộng nhanh chóng của Hồi giáo trên khắp khu vực Cận Đông và Bắc Phi. Trận Yarmouk năm 636 được xem là bước ngoặt trong lịch sử quân sự, với những chiến thuật tài tình và sự thay đổi lớn mạnh về quyền lực địa chính trị thời bấy giờ.
Bối cảnh trước khi diễn ra trận Yarmouk
Trước trận Yarmouk lịch sử, tình hình thế giới Hồi giáo đã trải qua những biến đổi sâu sắc. Sau khi Nhà tiên tri Muhammad qua đời, Abu Bakr lên nắm quyền và đối mặt với cuộc nổi dậy của nhiều bộ lạc Ả Rập. Dưới sự chỉ huy tài ba của Khalid ibn al-Walid, quân đội Rashidun đã nhanh chóng dập tắt cuộc nổi dậy và bắt đầu cuộc chinh phạt lớn.
Tranh minh họa Trận chiến Yarmuk của một họa sĩ ẩn danh người Catalan (khoảng năm 1310 – 1325)
Khalid được cử đến Syria, nơi mà ông đã giành được nhiều chiến thắng quan trọng, trong đó có trận Ajnadayn. Tuy nhiên, sau khi Abu Bakr qua đời, Umar lên ngôi và cách chức Khalid. Abu Ubaidah được giao nhiệm vụ tiếp tục cuộc chinh phạt Syria.
Quân đội Hồi giáo đã liên tiếp giành được những thắng lợi vang dội, khiến đế quốc Byzantine của Heraclius rơi vào tình thế nguy cấp. Trước sức ép của quân Hồi giáo, Hoàng đế Byzantine Heraclius đã tập hợp một lực lượng lớn tại Antioch để ngăn chặn sự xâm lăng. Cuộc đối đầu giữa hai cường quốc này đã dẫn đến trận Yarmouk năm 636 lịch sử.
Lực lượng hai bên trong trận Yarmouk
Lực lượng quân đội của Đế chế Byzantine và quân đội Hồi giáo Rashidun đều là những thế lực quân sự hùng mạnh trong lịch sử, đặc biệt trong các cuộc chiến giữa hai đế chế vào thế kỷ thứ 7.
Lực lượng quân đội của Đế chế Byzantine
Mặc dù các sử gia Ả Rập nổi tiếng vì có xu hướng thổi phồng số lượng kẻ thù và giảm nhẹ quy mô quân đội của họ, trong trường hợp này, quân đội Hồi giáo thực sự bị quân Byzantine áp đảo về số lượng. Một lực lượng đế quốc lớn gồm người Hy Lạp, Slav, Frank, Armenia, Gruzia và các chư hầu Ả Rập Ghassanid (Thiên chúa giáo) từ Syria, có tổng cộng khoảng 40.000 binh lính.
Chỉ huy chiến trường của Byzantine – Vahan – là người Armenia và trước đây đã từng phục vụ với tư cách Magister militum per Orientem (Thống lĩnh quân đội phía Đông, chỉ huy quân sự cấp cao) tại Emesa. Về mặt lý thuyết, Theodore Trithurius, thủ quỹ nhà nước nắm quyền chỉ huy nhưng sự có mặt của ông chủ yếu nhằm khích lệ tinh thần binh lính.
Một nhân vật quan trọng khác trong hàng ngũ quân Byzantine là Jabalah (mất năm 645 CN) lãnh đạo của Ghassanid, người đã thu được nhiều lợi ích từ liên minh với Byzantine và không cảm thấy hối tiếc khi chống lại những người Ả Rập đồng hương.
Lực lượng quân đội Hồi giáo Rashidun
Quân đội Rashidun, ban đầu phân tán khắp Palestine, Jordan, Caesarea và Emesa sau các chiến thắng trước đó, đã được tập hợp lại và rút về phía Nam đến Cao nguyên Yarmouk. Tại đây, họ được tăng cường thêm quân từ Medina, thủ đô Hồi giáo, nâng tổng số binh lính lên khoảng 20.000 đến 25.000 vào đêm trước trận chiến.
Diễn biến chính của trận Yarmouk năm 636
Dù Khalid không nắm quyền chỉ huy chính thức, nhưng ông được rất nhiều người kính trọng nhờ tài nghệ quân sự và Abu Ubaidah thiếu đi kỹ năng đó nên đã nhường quyền chỉ huy cho Khalid.
Ban đầu, quân Byzantine trì hoãn cuộc tấn công để chờ sự phối hợp từ đồng minh Sassanid sau những thập kỷ chiến tranh. Tuy nhiên, do vua Sassanid Yazdegerd III (trị vì 632–651 CN) cần thêm thời gian chuẩn bị, quân Byzantine đã quyết định tự mình tiến quân với mong muốn đẩy lui người Ả Rập.
Khalid nhận thấy vị trí quân của mình ở phía Bắc dễ bị tấn công, ông đã cho rút quân về thung lũng bên kia sông Yarmouk. Cao nguyên này, với địa hình bằng phẳng nhưng gồ ghề, thuận lợi cho kỵ binh nhẹ của người Ả Rập, lực lượng chiếm một phần tư sức mạnh quân đội của Khalid.
Các cuộc đàm phán kéo dài suốt ba tháng, trong khi đó quân đội Rashidun nhận được sự tăng viện từ Medina. Khi cả hai bên đã hết kiên nhẫn, họ bắt đầu chuẩn bị cho cuộc chiến.
Vahan, chỉ huy quân Byzantine đã mở rộng tiền tuyến của mình lên tới 13 km, buộc quân Hồi giáo phải trải dài đội hình trên khoảng đất rộng 12 km để đối đầu. Lực lượng Byzantine đóng quân trước sông Allan với cánh phải dựa vào hẻm núi phía Nam và cánh trái tựa vào đồi Jabiya.
Vahan bố trí đội hình với: kỵ binh nhẹ Ghassanid làm tiên phong, cánh trái gồm bộ binh Slavơ, trung tâm là bộ binh Armenia dưới quyền Vahan cùng quân châu Âu và cánh phải là bộ binh Hy Lạp. Các sư đoàn kỵ binh cataphract tinh nhuệ, chủ yếu là kỵ binh hạng nặng, được bố trí phía sau sườn và trung tâm.
Khalid bin Al-Walid lãnh đạo quân đội Hồi giáo với kỹ năng và kinh nghiệm quân sự đáng nể
Khalid sắp xếp 36 trung đoàn bộ binh của mình trước sông Harir, với ba sư đoàn kỵ binh nhẹ phía sau và lực lượng kỵ binh dự bị lớn do chính ông chỉ huy ở phía sau. Khác với quân Byzantine đa sắc tộc, quân Ả Rập đoàn kết nhờ cùng dân tộc và đức tin. Dù không có kỵ binh hạng nặng như đối thủ, người Hồi giáo bù đắp bằng khả năng cơ động và kỹ năng chiến đấu vượt trội.
Ngày 15 tháng 8, trận đánh bắt đầu với các cuộc đấu tay đôi theo phong tục, trong đó các nhà vô địch Hồi giáo giành chiến thắng. Vahan sau đó chỉ huy một phần ba quân lực tấn công thăm dò tuyến phòng thủ của quân Hồi giáo, nhưng không đạt được kết quả.
Sáng hôm sau, Vahan tấn công bất ngờ trong lúc quân Hồi giáo đang chuẩn bị cầu nguyện, nhưng các đội tuần tra của Khalid đã cảnh giác và ngăn chặn. Dù vậy, quân Byzantine vẫn tiếp tục tấn công, buộc các cánh quân Hồi giáo phải rút lui về trại, nơi phụ nữ đã giúp họ giữ vững phòng tuyến cho đến khi lực lượng kỵ binh dự bị của Khalid can thiệp.
Trong hai ngày tiếp theo, quân Byzantine liên tục tấn công nhưng không thành công và mỗi khi sắp đột phá, Khalid lại sử dụng quân dự bị để phản công. Vahan tìm cách cầu hòa vào ngày thứ năm nhưng Khalid từ chối, nhận ra thời điểm quyết định đã đến.
Đêm đó, Khalid cử kỵ binh chiếm cầu duy nhất trên Wadi Ruqqad, cắt đường rút lui của đối phương. Ngày 20 tháng 8, trận chiến tái diễn với một cuộc đấu tay đôi khác và sau đó toàn quân Hồi giáo tấn công. Khalid dẫn đầu lực lượng kỵ binh tấn công sườn trái quân Byzantine, khiến quân đối phương hỗn loạn và bị bao vây.
Khi đường thoát bị cắt đứt, quân Byzantine thảm bại trong cuộc rút lui. Nhiều người chết đuối hoặc nhảy từ vách đá để tránh giao chiến. Khalid giành chiến thắng áp đảo với tổn thất chỉ khoảng 4.000 người, trong khi Vahan hoặc đã chết trong trận chiến hoặc sống ẩn dật sau thất bại.
Hậu quả của trận Yarmouk
Chiến thắng vang dội tại Yarmouk đã mở ra một chương mới trong lịch sử, đưa người Hồi giáo lên vị trí thống trị tại Levant và Syria. Jerusalem, thánh địa của ba tôn giáo lớn, nhanh chóng thất thủ vào năm 637. Tuy nhiên, ngay sau chiến thắng, vị tướng tài ba Khalid ibn al-Walid lại bị Caliph Umar cách chức, dù ông là người đã có công lớn trong việc cứu vãn tình thế cho quân đội Hồi giáo.
Dù bị đối xử bất công, Khalid vẫn tỏ ra trung thành và từ chối nổi loạn. Trong khi đó, quân đội Hồi giáo tiếp tục cuộc hành trình chinh phục nhanh chóng chiếm đóng Ai Cập, nhiều vùng ở Bắc Phi và một số đảo ở Địa Trung Hải.
Trên mặt trận Sassanid, chiến thắng tại al-Qadisiyya cũng mở ra cánh cửa cho những cuộc chinh phục mới, đưa đế chế Hồi giáo vươn mình trở thành một cường quốc lớn trong thời gian ngắn.
Có nhiều yếu tố dẫn đến thành công của người Hồi giáo. Sự bất mãn của người dân địa phương đối với các đế chế cũ, sự suy yếu của hai đế chế lớn sau nhiều cuộc chiến tranh kéo dài và đặc biệt là tài năng quân sự của các tướng lĩnh như Khalid ibn al-Walid đã đóng góp quan trọng vào những chiến thắng này.
Kết thúc trận Yarmouk năm 636 không chỉ mang lại chiến thắng vang dội cho quân đội Hồi giáo Rashidun, mà còn đánh dấu sự suy yếu rõ rệt của Đế chế Byzantine ở vùng Cận Đông. Từ đây, con đường mở rộng lãnh thổ của Hồi giáo trở nên thuận lợi hơn bao giờ hết, góp phần định hình bản đồ chính trị và tôn giáo của khu vực trong nhiều thế kỷ sau. Trận Yarmouk còn để lại bài học về chiến thuật quân sự và sức mạnh của lòng quyết tâm, khẳng định vị trí quan trọng của cuộc chiến này trong lịch sử nhân loại.
