Trương Vĩnh Ký: Học giả lỗi lạc hay kẻ cộng tác với thực dân?
Trương Vĩnh Ký (1837–1898) là một học giả uyên bác với nhiều đóng góp trong lĩnh vực văn học, báo chí và giáo dục Việt Nam cuối thế kỷ 19. Ông được ghi nhận là người tiên phong trong báo chí chữ Quốc ngữ, nhưng đồng thời cũng bị chỉ trích vì cộng tác với thực dân Pháp. Cuộc đời và sự nghiệp của ông vẫn là chủ đề gây nhiều tranh luận trong giới nghiên cứu lịch sử.
Tiểu sử Trương Vĩnh Ký và con đường học vấn
Trương Vĩnh Ký tên khai sinh là Trương Chánh Ký, hiệu Sĩ Tải, sinh ngày 6 tháng 12 năm 1837 tại Cái Mơn, Vĩnh Long (nay thuộc Chợ Lách, Bến Tre). Gia đình ông có nguồn gốc từ Quảng Bình, thuộc dòng dõi Trương Minh Giảng.
Chân dung Trương Vĩnh Ký.
Từ nhỏ, ông đã bộc lộ tư chất thông minh và niềm đam mê học hỏi. Lên 5 tuổi, ông cùng anh trai bắt đầu học chữ Hán. Năm 8 tuổi, biến cố gia đình xảy ra khi cha ông qua đời tại Cao Miên (nay là Campuchia). Sau đó, ông được một linh mục Công giáo hướng dẫn tiếp cận chữ Quốc ngữ và theo đạo, nhận tên rửa tội là Jean-Baptiste Petrus Trương Chánh Ký, về sau đổi thành Petrus Trương Vĩnh Ký.
Vốn có năng khiếu về ngôn ngữ, ông được gửi đến Phnom Penh theo học với linh mục Bouillevaux, tại đây ông được tiếp xúc với nhiều thứ tiếng như Khmer, Lào, Miến Điện, Trung Quốc. Đến năm 1851, ông tiếp tục sang Penang (nay thuộc Malaysia) học tại trường đạo Dulalma. Trong thời gian này, ông mở rộng kiến thức với nhiều ngôn ngữ khác như Ấn Độ, Anh, Tây Ban Nha, Mã Lai, Nhật Bản, Hy Lạp, Thái Lan, Pháp…
Với vốn hiểu biết sâu rộng cùng khả năng sử dụng thành thạo hơn 20 ngôn ngữ, Trương Vĩnh Ký sớm khẳng định tài năng của mình trong lĩnh vực học thuật và trở thành một trong những trí thức hàng đầu Việt Nam thời bấy giờ.
Sự nghiệp và những tranh cãi
Trương Vĩnh Ký là một nhà ngôn ngữ học, nhà báo, nhà văn hóa lớn của Việt Nam thế kỷ XIX, có đóng góp quan trọng trong việc phát triển chữ Quốc ngữ và báo chí nước nhà. Ông từng đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng, từ giảng dạy, biên dịch đến cố vấn cho chính quyền thực dân Pháp.
Năm 1861, ông được chính quyền Pháp mời làm thông ngôn cho quân đội viễn chinh. Đến năm 1863, ông theo phái đoàn Phan Thanh Giản sang Pháp với vai trò phiên dịch. Sau khi trở về, ông tiếp tục tham gia biên soạn sách giáo khoa và giảng dạy tại trường Hậu bổ. Năm 1867, ông được bổ nhiệm làm Hiệu trưởng Trường Thông ngôn Sài Gòn, đồng thời tích cực dịch thuật, biên soạn nhiều tác phẩm có giá trị về văn hóa, lịch sử, tôn giáo và ngôn ngữ.
Trương Vĩnh Ký khi ở Pháp năm 1863.
Dù có nhiều ý kiến trái chiều, không thể phủ nhận rằng Trương Vĩnh Ký là một trong những học giả lỗi lạc của Việt Nam thế kỷ XIX, với những đóng góp quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển tri thức dân tộc.
Người tiên phong trong báo chí Quốc ngữ
Trương Vĩnh Ký là một trong những người tiên phong đặt nền móng cho báo chí Quốc ngữ tại Việt Nam. Với mong muốn phổ biến chữ Quốc ngữ rộng rãi trong cộng đồng, năm 1865, ông sáng lập Gia Định Báo – tờ báo đầu tiên được viết hoàn toàn bằng chữ Quốc ngữ. Đây không chỉ là cột mốc quan trọng trong lịch sử báo chí nước nhà mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của chữ viết này trong xã hội.
Trương Vĩnh Ký (1837-1898) được xem là nhà báo đầu tiên của Việt Nam.
Ngoài vai trò là người sáng lập, Trương Vĩnh Ký còn trực tiếp biên tập, dịch thuật và viết nhiều bài báo với nội dung phong phú, từ thời sự, giáo dục đến văn hóa. Với lối viết rõ ràng, dễ hiểu, ông giúp người dân dễ dàng tiếp cận thông tin, đồng thời từng bước khẳng định chữ Quốc ngữ như một công cụ truyền tải tri thức hiệu quả.
Không chỉ dừng lại ở Gia Định Báo, ông còn tham gia biên tập và sáng lập nhiều ấn phẩm khác, tiếp tục đóng góp vào sự phát triển của báo chí Việt Nam thời kỳ sơ khai. Những nỗ lực của ông đã mở đường cho sự ra đời của hàng loạt tờ báo quốc ngữ sau này, đặt nền móng vững chắc cho ngành báo chí nước nhà.
Nhờ những đóng góp to lớn ấy, Trương Vĩnh Ký được xem là một trong những người tiên phong có ảnh hưởng sâu rộng đối với nền báo chí hiện đại của Việt Nam.
Cộng tác với Pháp và vai trò chính trị
Trương Vĩnh Ký có một vai trò đặc biệt trong giai đoạn lịch sử Việt Nam khi Pháp bắt đầu mở rộng ảnh hưởng tại Đông Dương. Nhờ thông thạo nhiều ngôn ngữ và am hiểu sâu sắc về văn hóa, chính trị, ông trở thành một nhân vật quan trọng trong mối quan hệ giữa triều đình Huế và chính quyền thuộc địa Pháp.
Với tư cách là một nhà ngôn ngữ học, Trương Vĩnh Ký từng tham gia vào nhiều cuộc đàm phán giữa Pháp và triều đình nhà Nguyễn, đóng vai trò cố vấn và phiên dịch trong các vấn đề ngoại giao. Ông được chính quyền Pháp đánh giá cao về khả năng kết nối và truyền tải thông tin giữa hai bên, từ đó có cơ hội đảm nhận nhiều vị trí quan trọng trong bộ máy hành chính thuộc địa.
Một bộ phận người dân, tri thức coi Trương Vĩnh Ký là người phản quốc, thân Pháp.
Bên cạnh đó, ông cũng được bổ nhiệm vào Hội đồng Cố vấn Nam Kỳ và có những đóng góp đáng kể trong việc đề xuất các chính sách giáo dục và văn hóa. Tuy nhiên, chính sự cộng tác này cũng khiến ông đối mặt với nhiều tranh cãi. Một bộ phận người dân và trí thức lúc bấy giờ xem ông là người phản quốc, thiên về Pháp, trong khi những người ủng hộ lại nhìn nhận ông như một nhà cải cách, mong muốn tận dụng cơ hội để thúc đẩy sự phát triển của giáo dục và báo chí Quốc ngữ.
Dù có nhiều ý kiến trái chiều, không thể phủ nhận rằng Trương Vĩnh Ký đã có ảnh hưởng lớn đến bối cảnh chính trị và văn hóa thời bấy giờ. Những đóng góp của ông, dù được đánh giá theo nhiều góc độ khác nhau, vẫn để lại dấu ấn quan trọng trong lịch sử Việt Nam.
Kết luận
Trương Vĩnh Ký là một học giả xuất chúng với những đóng góp lớn trong văn hóa, giáo dục và báo chí Việt Nam. Tuy nhiên, việc ông cộng tác với Pháp trong giai đoạn Việt Nam bị xâm lược khiến ông trở thành một nhân vật gây tranh cãi. Cuộc đời ông phản ánh sự phức tạp của lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ 19, để lại những bài học sâu sắc về lòng yêu nước, tri thức và trách nhiệm trước thời cuộc.
Xem thêm:
