Tư Mã Thiên – Người lưu danh sử sách dù chịu cảnh cung hình
Sử Ký (tên gốc: 史記), công trình sử học kinh điển của Trung Quốc, được biên soạn bởi đại sử gia Tư Mã Thiên thời Tây Hán, là một trong những quyển sử nổi tiếng nhất thế giới. Đây là tác phẩm lịch sử tổng hợp đầu tiên của Trung Quốc, ghi lại 3.000 năm từ thời Hoàng đế thần thoại đến nhà Hán, đồng thời được đánh giá là một trong những di sản văn hóa lớn của nhân loại.
Do dung lượng đồ sộ và nội dung phức tạp, ấn phẩm tiếng Việt do Omega+ và NXB Thế Giới vừa phát hành được tuyển chọn và dịch trọn vẹn những chương tiêu biểu nhất, với sự tham gia của dịch giả Phan Ngọc cùng những góp ý từ dịch giả Phan Duy Tiếp. Đây là một nỗ lực đáng trân trọng nhằm mang tuyệt tác này đến gần hơn với độc giả Việt Nam.
Tư Mã Thiên là ai và cuộc đời nhiều chìm nổi của đại sử gia
Tư Mã Thiên (145 TCN – 86 TCN), tên tự là Tử Trường, là một đại sử gia Trung Hoa với cuộc đời đầy biến cố. Ông sinh ra và lớn lên ở Long Môn (nay thuộc tỉnh Thiểm Tây – Trung Quốc), sống cuộc đời bình dị với việc cày ruộng, chăn cừu và kết bạn với những người nông dân. Từ nhỏ, ông đã thể hiện tài năng vượt trội khi thuộc lòng các tác phẩm kinh điển như Tả truyện, Quốc ngữ và Thế bản.
Sử ký của Tư Mã Thiên vừa được Omega+ và NXB Thế Giới ấn hành, dịch trọn vẹn những chương tiêu biểu nhất và lược bớt những đoạn ít quan trọng với sự góp ý của dịch giả Phan Duy Tiếp
Năm 20 tuổi, Tư Mã Thiên bắt đầu hành trình du ngoạn khắp nơi để quan sát và ghi chép, chuẩn bị cho sự nghiệp viết sử. Năm 108 TCN, ông được bổ nhiệm làm Thái sử lệnh, nhưng đến năm 99 TCN cuộc đời ông rẽ sang hướng khác khi bị kết tội trong vụ án Lý Lăng.
Vì bảo vệ tướng Lý Lăng trước triều đình và đối đầu với Hán Vũ Đế, ông bị kết án tử hình. Không đủ tiền chuộc thân, Tư Mã Thiên bị cung hình (thiến) – một nỗi đau thể xác lẫn tinh thần.
Dù vậy, Tư Mã Thiên không lùi bước. Ông tiếp tục viết nên Sử ký – tác phẩm sử học đồ sộ gồm 5 phần: Bản kỷ, Biểu, Thư, Thế gia, Liệt truyện – ghi chép lịch sử Trung Hoa suốt 3.000 năm.
Tác phẩm không chỉ phản ánh các biến đổi xã hội mà còn thể hiện tư duy sâu sắc về lễ, nhạc, thiên văn, luật pháp và kinh tế. Đặc biệt, trong phần Thế gia, ông ghi nhận cả những nhân vật đặc biệt như Khổng Tử – nhà tư tưởng vĩ đại và Trần Thiệp – người lãnh đạo cuộc khởi nghĩa nông dân đầu tiên.
Bằng trí tuệ, lòng dũng cảm và sự hy sinh cá nhân, Tư Mã Thiên đã vượt qua số phận nghiệt ngã để tạo nên một kiệt tác vĩnh cửu, đóng góp không chỉ cho Trung Hoa mà còn cho toàn nhân loại.
“Liệt truyện” – Sử Ký: Lịch sử và con người qua góc nhìn Tư Mã Thiên
Phần cuối trong tác phẩm Sử Ký của Tư Mã Thiên, Liệt truyện với 70 thiên, đã trở thành điểm sáng độc đáo khi ghi lại những câu chuyện và nhân vật đa dạng, từ những người có ảnh hưởng lớn đến lịch sử đến những vùng đất nằm ngoài lãnh thổ Trung Quốc.
Đây là lần đầu tiên trong sử sách Trung Hoa, các quốc gia và dân tộc như Nam Việt, Đông Việt, Triều Tiên, Tây Di, Đại Uyển, Hung Nô được ghi nhận với những bản khái quát mang tính khoa học và chính xác.
Điều đặc biệt trong cách tiếp cận của Tư Mã Thiên là ông không chỉ tôn vinh những người có quyền lực, mà còn dành sự chú ý lớn đến những con người bình dị, không danh phận nhưng đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử. Tư duy này thể hiện rõ triết lý nhân văn và sự am hiểu sâu sắc của ông về tầm quan trọng của cá nhân trong sự vận động của xã hội.
Một bản in cổ năm 1598 của Sử ký
Đối với những người yêu văn học và lịch sử Trung Quốc, Sử Ký mang đến cảm giác lạ lùng và cuốn hút. Tác phẩm kết hợp nhiều phong cách khác nhau: cái biến ảo đầy triết lý của Nam Hoa Kinh, sự logic sắc bén của Hàn Phi Tử, vẻ hoa lệ của Tả truyện và sự nghiêm khắc của Xuân Thu.
Tuy nhiên, nét đặc trưng nhất của Sử Ký là tính bám sát thực tế, phản ánh trung thực và sinh động cuộc sống – một điểm mà rất ít tác phẩm trước thời Hán làm được.
Dù cuộc đời đầy thăng trầm và đau đớn, đặc biệt sau án cung hình, Tư Mã Thiên đã vượt qua tất cả để truyền lại tư tưởng lớn và bài học lịch sử quý báu cho hậu thế. Sử ký không chỉ là một tác phẩm sử học, mà còn là một di sản văn hóa và triết học vĩ đại, trường tồn cùng thời gian.
Tư Mã Thiên không chỉ là một sử gia vĩ đại mà còn là biểu tượng của lòng kiên định và tinh thần vượt khó. Dù phải chịu những đau đớn về thể xác và tinh thần, ông vẫn kiên trì hoàn thành tác phẩm Sử Ký, một di sản quý giá không chỉ với Trung Hoa mà còn với nhân loại. Tư duy sắc bén, cái nhìn toàn diện về lịch sử và con người của ông mãi là nguồn cảm hứng lớn cho các thế hệ sau.