Bi kịch vụ án Lệ Chi viên và nỗi oan Nguyễn Trãi
Vụ án Lệ Chi viên – một trang sử bi thương trong buổi sơ triều nhà Lê. Từ nỗi oan trời biển đổ lên vai bậc khai quốc công thần Nguyễn Trãi, cho đến tấm chiếu xót thương muộn màng dưới thời Lê Thánh Tông, vụ án này không chỉ là bi kịch của một gia tộc mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh cho hậu thế về công – tội, tình – lý nơi chốn quan trường.
Vụ án Lệ Chi viên: Oan nghiệt phủ lên công thần khai quốc
Vụ án Lệ Chi viên, còn được gọi là án vườn vải, là một án oan chấn động triều Lê Sơ, xảy ra vào năm 1442 dưới triều vua Lê Thái Tông. Cái chết đột ngột của đấng quân vương khi đang tuần hành tại Lệ Chi viên (nay thuộc xã Đại Lai, huyện Gia Bình, Bắc Ninh) đã kéo theo thảm họa diệt tộc với đại thần Nguyễn Trãi và người thiếp tài sắc của ông – Nguyễn Thị Lộ.
Lê Thái Tông – Vị vua trẻ tài ba và mối duyên với Nguyễn Thị Lộ
Lên ngôi năm 1433 khi mới tròn mười một tuổi, Lê Thái Tông sớm thể hiện là một bậc quân vương thông minh, mưu lược và quyết đoán. Dưới triều đại của mình, vua không ngần ngại trừ khử những đại thần quyền lực nhưng bất trung như Lê Sát, Lê Ngân, đồng thời dốc sức bình định các vùng đất biên cương, mở rộng bờ cõi nhà Lê.
Trong hậu cung, Lê Thái Tông có sáu người thiếp nhưng cuộc đời ông lại gắn bó mật thiết với Nguyễn Thị Lộ – vợ lẽ của Thừa chỉ Nguyễn Trãi.
Nguyễn Thị Lộ – người thiếp tài sắc vướng vòng oan nghiệt.
Nguyễn Thị Lộ, nổi danh bởi sắc đẹp mặn mà cùng tài văn chương uyên thâm, được vua sủng ái và phong làm Lễ nghi học sĩ. Bà không chỉ thường xuyên hầu hạ nhà vua trong các buổi yến tiệc, mà còn trở thành người bạn tri âm trong những tháng ngày đức vua trị vì, gắn bó sâu sắc trong mối quan hệ mà sử sách gọi là “duyên kỳ ngộ” giữa Lê Thái Tông và vợ chồng Nguyễn Trãi.
Diễn biến thảm án: Đêm định mệnh tại Lệ Chi viên
Ngày 27 tháng 7 âm lịch năm Nhâm Tuất (1442), vua Lê Thái Tông tiến hành chuyến tuần hành phía Đông, duyệt binh tại thành Chí Linh, tỉnh Hải Dương. Nguyễn Trãi đã đón tiếp nhà vua tại chùa Côn Sơn, nơi ông cư ngụ và dâng lên những lễ nghi trang trọng.
Sau nhiều ngày bôn tẩu cùng triều thần, ngày 4 tháng 8 âm lịch, vua trở về đến Lệ Chi viên, thuộc huyện Gia Định, nay là thôn Đại Lai, xã Đại Lai, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh.
Cùng theo vua trong chuyến đi này có Nguyễn Thị Lộ, vợ lẽ của Nguyễn Trãi, người con gái vừa mặn mà nhan sắc vừa thông tuệ văn chương, được vua hết mực sủng ái và giao phó chức Lễ nghi học sĩ hầu hạ bên cạnh. Đêm hôm đó, tại Lệ Chi viên, nhà vua thức trắng đêm bên người thiếp được yêu quý.
Ngày hôm sau, vua bỗng nhiên băng hà một cách bí ẩn. Tin dữ được giữ kín, chỉ khi thi hài được đưa về kinh đô thì triều đình mới phát tang. Ngay lập tức, Nguyễn Thị Lộ bị cáo buộc chủ mưu trong cái chết của nhà vua, dẫn đến một chuỗi bi kịch đẫm máu khi Nguyễn Trãi cùng ba họ nhà ông bị liên lụy và xử tử không khoan nhượng.
Vụ án Lệ Chi viên – án oan lịch sử thời Lê Sơ.
Ba bản sử, một số phận oan khiên
Thảm án Lệ Chi viên được ghi chép trong ba bộ chính sử trọng yếu: Đại Việt sử ký toàn thư, Khâm định Việt sử thông giám cương mục và Lịch triều hiến chương loại chí. Dẫu từng bản sử có những dị biệt trong cách mô tả, song đều đồng lòng khắc họa số phận nghiệt ngã của Nguyễn Trãi cùng người thân.
- Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Lê Thái Tông khi tuần hành phía Đông, mắc bệnh đột ngột rồi qua đời tại Lệ Chi viên, song triều đình nhanh chóng quy kết Nguyễn Thị Lộ là thủ phạm khiến vua băng hà. Từ đó, Nguyễn Trãi cùng tam họ bị tru di tam tộc, một hình phạt nghiêm khắc bậc nhất.
- Khâm định Việt sử thông giám cương mục ghi nhận việc vua Thái Tông mắc sốt rét hiểm nghèo sau chuyến tuần du, Nguyễn Thị Lộ luôn tận tụy hầu hạ, nhưng lại bị đổ oan là kẻ đầu độc. Sự việc được che giấu kín đáo cho đến khi tang lễ diễn ra, Nguyễn Trãi bị liên lụy và chịu án tru di tam tộc, khiến dư luận thời bấy giờ không khỏi thương xót.
- Trong khi đó, Lịch triều hiến chương loại chí lại thẳng thừng kết tội Nguyễn Thị Lộ sử dụng độc dược hại vua, khiến toàn bộ ba họ nhà Nguyễn Trãi bị diệt vong.
Ba bản sử, ba cách kể, nhưng chung quy vẫn là câu chuyện về một cuộc đời, một gia tộc bị nghiệt ngã cuốn vào vòng xoáy oan khiên, khiến hậu thế phải ngậm ngùi tiếc thương.
Ánh sáng muộn màng: Nguyễn Trãi được minh oan
Sau bao năm tháng thịnh suy, oan nghiệt đeo bám gia tộc Nguyễn Trãi, đến năm 1464, triều đình nhà Lê dưới triều vua Lê Thánh Tông chính thức ban chiếu minh oan cho ông. Lê Thánh Tông, người kế vị sáng suốt và công minh, nhìn nhận lại công lao to lớn và phẩm chất trung trinh của Nguyễn Trãi, xóa bỏ mọi nghi ngờ từng đeo bám ông.
Không chỉ khôi phục danh dự cho Nguyễn Trãi, triều đình còn truy tặng ông tước hiệu Tán Trù bá, biểu tượng vinh quang dành cho những công thần khai quốc có đóng góp xuất sắc. Người con trai duy nhất còn sống sót của ông, Nguyễn Anh Vũ, được phong làm Đồng Tri châu, góp phần giữ gìn gia phong và tiếp nối sự nghiệp của dòng họ.
Nguyễn Trãi được phục hồi danh dự dưới triều Lê Thánh Tông.
Sự minh oan muộn màng này không chỉ rửa sạch vết nhơ oan khuất cho Nguyễn Trãi mà còn ghi dấu một trang sử bi tráng về lòng trung nghĩa và sự công bằng cuối cùng được khẳng định giữa bối cảnh lịch sử đầy biến động.
Kết luận: Lệ Chi viên – nơi kết liễu một kiếp tài hoa
Lệ Chi viên chẳng còn dấu tích rực rỡ nào, nhưng cái tên ấy mãi là vết hằn trong tâm thức dân tộc. Vụ án oan khiến một bậc khai quốc công thần bị tru di, chỉ vì sự hồ nghi và tranh đoạt quyền lực, là minh chứng cho sự nghiệt ngã của chính trường xưa.
Nguyễn Trãi từng viết:
“Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân”
– nay vẫn là tấm gương soi sáng đạo làm người.
Vụ án Lệ Chi viên nhắc nhở hậu thế: đừng để cái ác núp bóng quyền uy chà đạp lẽ công bằng và cũng đừng để tài hoa bị vùi dập chỉ bởi sự ghen ghét và toan tính thiển cận.
