Bí ẩn cú lật đổ Nikita Khrushchev gây chấn động lịch sử
Cú lật đổ Nikita Khrushchev không chỉ là một sự kiện mang tính bước ngoặt trong lịch sử Liên Xô mà còn mở ra một chương mới trong chính trường thế giới. Từ những âm mưu được vạch sẵn bởi các đồng minh thân cận cho đến sự chuyển giao quyền lực lặng lẽ nhưng đầy toan tính, câu chuyện này chứa đựng những bí ẩn chưa từng được hé lộ. Vậy điều gì đã xảy ra trong “cuộc đảo chính cung đình” lừng danh này?
Nikita Khrushchev là ai?
Nikita Khrushchev – Xрущев (1894–1971) là nhà lãnh đạo nổi bật của Liên Xô trong giai đoạn 1953–1964, nổi tiếng với các cải cách táo bạo và những chính sách gây tranh cãi. Ông được biết đến với nỗ lực phi Stalin hóa, đưa ra những chỉ trích công khai về thời kỳ cai trị khắc nghiệt của Joseph Stalin, đồng thời thúc đẩy các chương trình cải thiện nông nghiệp và công nghiệp.
Khrushchev cũng để lại dấu ấn trong Chiến tranh Lạnh với các sự kiện quan trọng như Khủng hoảng tên lửa Cuba và cuộc đua không gian. Mặc dù mất quyền lực vào năm 1964, di sản của ông vẫn là một phần quan trọng trong lịch sử Liên Xô và thế giới.
Chân dung Nikita Khrushchev
Nikita Khrushchyov với âm mưu gậy ông đập lưng ông
Nikita Khrushchev, bậc thầy trong những trò hậu trường chính trị, đã khéo léo vượt qua nhiều thách thức quyền lực trong thời kỳ “hậu Stalin.” Ông loại bỏ đối thủ trong nhóm Tam Quyền gồm Malenkov và Beria và đứng vững trước “nhóm Phản Đảng” năm 1957 nhờ sự hỗ trợ quyết định của nguyên soái Georgi Zhukov. Tuy nhiên, ngay khi củng cố vị trí, Khrushchyov đã nhanh chóng đẩy vị cứu tinh của mình về hưu, sợ rằng quân đội sẽ gia tăng ảnh hưởng.
Với phong cách lãnh đạo độc đoán, Khrushchyov khiến ngay cả các đồng minh thân cận phải lánh xa. Năm 1963, sau sự rời đi của Bí thư thứ Hai Frol Kozlov, Leonid Brezhnev và Nikolai Podgornyi được giao trọng trách lớn. Thoạt đầu, họ là đội ngũ đáng tin cậy, nhưng chính cách hành xử thô bạo của Khrushchyov đã gieo mầm bất mãn, dẫn đến âm mưu “đảo chính cung đình”.
Brezhnev, cùng các nhà lãnh đạo như Vladimir Semitsastnyi, Aleksandr Shelepin và Nikolai Podgornyi dần xây dựng liên minh để lật đổ Khrushchyov. Những cuộc thảo luận bí mật diễn ra tại rừng Zavidovo – nơi Brezhnev thường tổ chức săn bắn.
Cuối cùng, sự đồng thuận của các phe phái đã giúp Brezhnev nổi lên như một nhà lãnh đạo tạm thời, nhưng với tầm nhìn vượt trội ông đã khéo léo củng cố quyền lực, đẩy Khrushchyov ra khỏi ván cờ quyền lực.
Khrushchyov và âm mưu đảo chính
Mùa hè năm 1964, âm mưu loại bỏ Nikita Khrushchev đã bước vào giai đoạn tăng tốc. Tại hội nghị tháng 7, Khrushchyov bất ngờ điều chuyển Leonid Brezhnev khỏi vị trí Chủ tịch Đoàn Chủ tịch Xô viết Tối cao Liên Xô. Điều này không chỉ gây bất mãn mà còn thổi bùng quyết tâm trong hàng ngũ những người âm mưu lật đổ ông.
Tháng 9 cùng năm, thông qua con trai Sergei, Khrushchyov nhận được tài liệu cảnh báo về âm mưu đảo chính. Dù đã biết trước, phản ứng của ông chỉ dừng lại ở những lời cảnh báo mang tính trêu đùa, khiến các Ủy viên Đoàn Chủ tịch dễ dàng che giấu kế hoạch của họ. Khrushchyov tự mãn và không đưa ra biện pháp ngăn chặn nào quyết liệt, tạo điều kiện cho các đối thủ của ông hành động.
Ngày 12/10/1964, một cuộc họp quan trọng được tổ chức tại Điện Kremli mà Khrushchyov không hay biết. Cuộc họp quyết định triệu tập ông trở lại Moskva để tham dự hội nghị chính thức. Cùng lúc đó, KGB và quân đội đã hoàn toàn nằm trong sự kiểm soát của những người âm mưu. Khrushchyov bị cô lập tại khu nghỉ dưỡng Pitsunda, tất cả liên lạc đều bị giám sát chặt chẽ.
Các quân khu chủ chốt được đặt trong tình trạng sẵn sàng chiến đấu, đảm bảo không có bất kỳ sự can thiệp nào giúp Khrushchyov lật ngược tình thế. Đỉnh điểm là việc các phương án phòng ngừa đều được thực hiện, kể cả ngăn chặn máy bay của ông đổi hướng tới Kiev – nơi có một đồng minh trung thành.
Chính tinh thần hòa dịu mà Khrushchev mang lại đã trở thành lý do giúp ông vượt qua biến cố tháng 10/1964, khi các đối thủ chính trị tiến hành một cuộc “đảo chính cung đình” nhằm loại bỏ ông.
Khrushchyov, dù nắm giữ quyền lực tối cao, cuối cùng cũng không thể thoát khỏi chiếc lưới âm mưu bao quanh. Cuộc đời chính trị của ông kết thúc không phải trên đỉnh cao mà trong sự cô lập và bất lực trước những người từng chịu ơn ông.
Lời từ biệt của kẻ quyền lực
Vào tối ngày 12/10/1964, Khrushchyov nhận được lời mời trở về Moskva để tham dự hội nghị Đoàn Chủ tịch BCH TƯ KPSS, nơi mọi người được thông báo rằng tất cả đã tập trung đầy đủ, chỉ còn chờ ông. Dù hiểu rõ bản chất sự việc, đặc biệt sau những lời thẳng thắn của Mikoyan, Khrushchyov vẫn không có bất kỳ hành động phản kháng nào và lên đường trở về Moskva với rất ít nhân viên bảo vệ.
Các nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều giả thuyết về thái độ thụ động của Khrushchyov trong thời khắc quyết định này. Một số cho rằng ông hy vọng sẽ thuyết phục được hội nghị BCH TƯ ủng hộ mình như đã từng làm vào năm 1957. Số khác lại nghĩ rằng, ở tuổi xế chiều Khrushchyov chấp nhận mất chức để tránh phải chịu trách nhiệm về những sai lầm chính trị của mình.
Ngày 13/10/1964, cuộc họp tại Điện Kremli bắt đầu. Đây là lần cuối cùng Khrushchyov ngồi vào ghế điều hành. Brezhnev mở đầu bằng việc chỉ ra các vấn đề trong Đoàn Chủ tịch, nhấn mạnh rằng các Bí thư Tỉnh ủy đã đưa ra các ý kiến phản đối ông, để cho Khrushchyov thấy rõ mình đã bị cô lập.
Khrushchyov không đầu hàng ngay lập tức. Ông thừa nhận sai lầm nhưng cũng khẳng định sẵn sàng sửa chữa. Tuy nhiên, hàng loạt bài phát biểu phê phán ông đã kéo dài đến tận khuya và tiếp tục vào sáng ngày hôm sau, 14/10. Chỉ một mình Mikoyan lên tiếng ủng hộ việc cho Khrushchyov cơ hội sửa sai, nhưng ý kiến này không được chấp nhận.
Khi nhận ra mình không còn đường lui, Khrushchyov đã nói lời từ biệt. Ông thẳng thắn:
“Tôi sẽ không xin được lượng thứ, vấn đề đã được giải quyết rồi. Tôi đã nói với Mikoyan: tôi sẽ không tranh đấu nữa… Tôi vui vì rốt cuộc đảng ta cũng lớn lên và có thể kiểm soát bất cứ một cá nhân nào. Thì tất cả nhất trí rồi, tôi không phản bác nữa.”
Đó là dấu chấm hết cho sự nghiệp chính trị của Khrushchyov, một kẻ quyền lực từng thống trị, nay chấp nhận lùi bước trước sức mạnh tập thể của đảng mà chính ông từng lãnh đạo.
Hai dòng thay đổi lịch sử
Vấn đề cuối cùng còn lại là tìm người kế nhiệm. Brezhnev đề xuất Podgornyi giữ chức Bí thư thứ Nhất BCH TƯ KPSS nhưng Podgornyi từ chối, nhường lại vị trí này cho chính Brezhnev như thỏa thuận trước đó.
Quyết định thay đổi lãnh đạo được nhóm các nhà lãnh đạo cao cấp thông qua tại hội nghị bất thường BCH TƯ KPSS, diễn ra ngay trong ngày tại cung Yekaterina, Điện Kremli.
Mikhail Suslov, đại diện Đoàn Chủ tịch, đưa ra phân tích và buộc tội Khrushchyov về những sai lầm trong chính trị, kinh tế và vi phạm quy chế lãnh đạo của Đảng. Cuối cùng, nghị quyết cách chức Khrushchyov với lý do “tuổi cao và sức khỏe không đảm bảo” được thông qua.
Hội nghị cũng quyết định chia tách hai vị trí mà Khrushchyov từng nắm giữ: Brezhnev đảm nhận vai trò lãnh đạo Đảng, còn Kosygin được giao chức vụ đứng đầu chính phủ.
Truyền thông Liên Xô không chỉ trích Khrushchyov. Hai ngày sau, chỉ có một thông báo ngắn gọn được đăng tải, công bố việc thay đổi lãnh đạo. Trong suốt hai thập kỷ sau, các phương tiện truyền thông chính thức gần như không nhắc đến ông. Khrushchyov sống những năm cuối đời trong yên lặng và được hưởng đãi ngộ cao trước khi qua đời vì bệnh tim vào ngày 11/9/1971.
“Voskhod” bay vào một kỷ nguyên mới
Cuộc “đảo chính cung đình năm 1964” theo nhận định của báo chí Nga hiện nay được xem là sự thay đổi quyền lực êm đềm nhất trong lịch sử Liên bang Xô viết. Sự kiện này đánh dấu sự mở đầu cho giai đoạn lãnh đạo của Brezhnev, một thời kỳ mà nhiều người cho là thịnh vượng nhất trong thế kỷ XX.
Nikita Khrushchyov đã để lại dấu ấn với những thành tựu rực rỡ trong cuộc đua chinh phục vũ trụ. Thú vị thay, sự kiện ông rời khỏi chức vụ cũng có mối liên hệ đặc biệt với không gian vũ trụ. Ngày 12/10/1964, tàu vũ trụ Voskhod 1 được phóng từ sân bay Baikonur, mang theo tổ bay đầu tiên trên thế giới gồm ba người: Vladimir Komarov, Konstantin Feoktistov và Boris Yegorov.
Khi con tàu khởi hành, Nikita Khrushchev vẫn là nhà lãnh đạo tối cao của Liên Xô. Nhưng khi tổ bay trở về trái đất sau khi hoàn thành nhiệm vụ xuất sắc, họ đã báo cáo với người kế nhiệm – Leonid Brezhnev. Một hành trình vũ trụ, hai thời đại lãnh đạo và một bước chuyển mình của lịch sử.
Nhìn lại sự kiện lật đổ Nikita Sergeyevich Khrushchyov, có thể thấy đây không chỉ là một bước ngoặt trong lịch sử Liên Xô mà còn là bài học lớn về quyền lực và chính trị. Những quyết định, sai lầm và mâu thuẫn nội bộ của ông đã tạo nên một thời kỳ đầy biến động, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử thế kỷ XX. Sự kiện này nhắc nhở chúng ta về sự phức tạp và khắc nghiệt của chính trường, nơi mà lòng trung thành và quyền lực luôn bị thử thách.
