Tìm hiểu cuộc đời vua Darius I của Ba Tư

Vua Darius I, được biết đến như một trong những vị vua vĩ đại nhất của đế quốc Ba Tư Achaemenid, đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử với những cuộc chinh phạt, hệ thống quản lý hành chính chặt chẽ và các công trình xây dựng mang tầm vóc thời đại. Ông không chỉ mở rộng lãnh thổ tới đỉnh cao mà còn đặt nền móng cho một nền kinh tế thịnh vượng và chính trị ổn định.

Tuổi trẻ Darius 1

Darius, con trưởng trong năm người con trai của Hystaspes và Rhodugune, sinh năm 550 TCN, thuộc một gia đình quyền quý tại Persis, quê hương của người Ba Tư.

Hystaspes, cha ông, là một nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn, được ghi nhận là Tổng trấn xứ Đại Hạ năm 522 TCN. Theo Herodotus, Hystaspes từng làm Tổng trấn đất Persis, nhưng nhiều sử gia cho rằng điều này không chính xác. Trước khi Darius lên ngôi, ông chỉ là lính giáo trong chiến dịch phạt Ai Cập (528–525 TCN) của Đại Vương Cambyses II.

 Darius I hay còn gọi Darius Đại đế (550 trước Công nguyên - 486 trước Công nguyên)

Darius I hay còn gọi Darius Đại đế (550 trước Công nguyên – 486 trước Công nguyên)

Tham vọng và giấc mộng của Cyrus Đại Đế

Năm 530 TCN, vua Cyrus Đại Đế tiến quân chống lại người Massagetae do Nữ hoàng Tomyris trị vì. Trong chiến dịch này, Cyrus để lại Cambyses, hoàng tử kế vị và mưu sĩ Kroisos ở kinh thành, còn Darius do chưa đủ tuổi nhập ngũ cũng không tham gia chiến trận. Tuy nhiên, trong một giấc mộng khi ngủ tại đất địch, Cyrus thấy Darius với hai cánh lớn đứng ở điểm giao châu Âu và châu Á, biểu tượng cho quyền lực thống trị toàn thế giới.

Cyrus, lo ngại rằng Darius đang âm mưu phản nghịch, ra lệnh cho Hystaspes quay về giám sát con trai mình. Dù vậy, Hystaspes khẳng định lòng trung thành của Darius, tin rằng người Ba Tư sẽ không làm điều phản nghịch đối với vị vua đã biến họ từ nô lệ thành bá chủ.

Kết cục của chiến dịch và tương lai của Darius

Cyrus Đại Đế tử trận trong cuộc chiến với Massagetae, đúng như giấc mộng đã báo trước. Quân Ba Tư thất bại nặng nề và Cambyses II lên ngôi ngay sau đó tại kinh thành Pasargadae.

Tuy nhiên, điềm báo từ giấc mộng của Cyrus cuối cùng cũng ứng nghiệm: vương quyền Ba Tư về sau rơi vào tay Darius, người con cả của Hystaspes và ông trở thành một trong những vị vua vĩ đại nhất trong lịch sử Ba Tư.

Quá trình Lên ngôi Darius Đại Đế

Có hai nguồn tư liệu chính ghi chép về quá trình nối ngôi của Darius I: bi văn Behistun do chính ông viết và sử liệu Hy Lạp cổ đại.

Một số sử gia hiện đại cho rằng Darius thực chất là một vua soán ngôi. Họ nhận định Gaumata, người mà Darius tiêu diệt để lên ngôi, có thể chính là Hoàng tử Bardiya, em trai của Cambyses II. Darius bị nghi đã lợi dụng tình hình loạn lạc để sát hại Bardiya và giành lấy ngai vàng.

 Con đường lên ngôi vua của Darius Đại đế khác với nhiều ông hoàng khác.

Con đường lên ngôi vua của Darius Đại Đế khác với nhiều ông hoàng khác.

Chuyện kể từ bi văn Behistun

Theo bi văn Behistun, Cambyses II đã bí mật sát hại em trai Bardiya. Một người tên Gaumata sau đó mạo danh Bardiya, tự xưng là vua. Nhân dân Ba Tư do bất mãn trước sự cai trị hà khắc của Cambyses nên đã nổi dậy ủng hộ Gaumata, lập ông ta làm vua vào ngày 1 tháng 7 năm 522 TCN.

Khi Cambyses qua đời, Darius, lúc đó là lính giáo, kêu gọi sự trợ giúp từ sáu quý tộc trung thành và tiến hành cuộc nổi dậy tiêu diệt Gaumata tại thành trì Sikayauvati vào tháng 9 cùng năm.

Cuộc họp bảy quý tộc và cách chọn vua

Sau khi hạ sát Gaumata, Darius cùng sáu quý tộc khác họp bàn về thể chế chính trị của Ba Tư. Otanes đề xuất thiết lập chế độ Dân chủ Cộng hòa, Megazybus ủng hộ chính trị đầu sỏ, nhưng Darius kiên quyết duy trì chế độ quân chủ chuyên chế. Ông lập luận rằng dân chủ dễ dẫn đến tham nhũng và bất hòa, trong khi quân chủ tập trung quyền lực và hiệu quả hơn. Cuối cùng, tất cả đồng ý giữ chế độ quân chủ.

Để chọn vua, sáu quý tộc tổ chức một cuộc thử thách. Họ thống nhất vào sáng hôm sau, ai có ngựa hí đầu tiên sẽ trở thành vua. Theo Herodotus, người chăn ngựa của Darius, Oebares, đã xoa tay vào bộ phận sinh dục con ngựa của Darius và đặt tay dưới mũi nó trước giờ thi. Kết quả, con ngựa của Darius hí đầu tiên và một tia sét bất ngờ lóe lên, được xem là dấu hiệu của thần linh. Các quý tộc khác tin rằng Darius được thần thánh công nhận và bái lạy ông.

Darius sau này cho dựng tượng mình cưỡi ngựa, khắc dòng chữ ca ngợi trí tuệ của ông và mưu trí của Oebares.

Lên ngôi vào thời điểm đất nước đang rơi vào khủng hoảng, Darius I đối mặt với nhiều cuộc nổi dậy và bất ổn. Triều đại trước của Cyrus Đại Đế và Cambyses II đã đưa Ba Tư lên đỉnh cao quyền lực, nhưng Darius phải nỗ lực khôi phục trật tự. Trong bối cảnh này, năm 520 TCN, Hoàng tử Xerxes, người thừa kế tương lai của Darius, ra đời.

Về vấn đề Cai trị

  • Năm 516 TCN: Người Babylon nổi dậy chống lại sự cai trị của Darius, khiến ông phải chuẩn bị một chiến dịch đàn áp lớn.
  • Năm 514 TCN: Sau hai năm, Darius đã giành lại quyền kiểm soát Babylon, chấm dứt cuộc nổi dậy.
  • Năm 512 TCN: Darius vượt sông Donau để giao chiến với người Scythia. Tuy nhiên, chiến dịch này không thành công, buộc ông phải rút lui.
  • Cũng trong năm 512 TCN, Darius cho ra mắt đồng tiền vàng Daric, trở thành biểu tượng của nền kinh tế vững mạnh trong đế quốc Ba Tư.
  • Mở rộng lãnh thổ: Darius đưa bờ cõi đế quốc tới tận miền bắc Ấn Độ ở phía Đông và Thổ Nhĩ Kỳ ở phía Tây. Đây là thời kỳ đỉnh cao, khi đế quốc Achaemenid trải dài trên diện tích khoảng 7.500.000 km², trở thành đế quốc lớn nhất thế giới thời đó.
  • Hành chính: Đế quốc được chia thành 20 tỉnh (satrapies), mỗi tỉnh do một satrap (tỉnh trưởng) quản lý, nhằm đảm bảo cai trị hiệu quả trên lãnh thổ rộng lớn.

Thành tựu xây dựng

  • Năm 500 TCN: Darius bắt đầu chương trình xây dựng lớn, nổi bật là việc xây dựng “Con đường Hoàng gia” dài 2.400 km từ Susa (Iran ngày nay) tới Ephesus (Thổ Nhĩ Kỳ), tăng cường kết nối và giao thương trong đế quốc.
  • Chiến tranh Hy Lạp-Ba Tư
  • Năm 499 TCN: Các khu định cư Hy Lạp ở Tiểu Á nổi loạn chống Ba Tư, với sự hỗ trợ từ các thành bang Hy Lạp, bao gồm Athens. Đây là khởi đầu cho cuộc chiến tranh Hy Lạp-Ba Tư.
  • Năm 490 TCN: Darius phát động chiến dịch lớn, huy động 80 vạn quân tiến đánh Athens. Dù chiếm được Eretria, quân đội Ba Tư lại thất bại thảm hại trong Trận Marathon. Kết quả, chiến tranh Hy Lạp-Ba Tư kết thúc với thắng lợi của người Hy Lạp, làm suy giảm quyền lực của Ba Tư, dù đế quốc vẫn là cường quốc hàng đầu thế giới.
  • Năm 485 TCN: Darius qua đời ở tuổi 64, sau 36 năm trị vì. Ông được chôn cất tại Persepolis, thủ đô của đế quốc. Ngai vàng được truyền lại cho con trai ông, Xerxes I, con trưởng của hoàng hậu Atossa.

Dưới sự trị vì của Vua Darius I, đế quốc Ba Tư Achaemenid đã đạt tới thời kỳ hoàng kim, trở thành một cường quốc toàn cầu với ảnh hưởng mạnh mẽ trên cả chính trị, kinh tế và văn hóa. Những di sản mà ông để lại, từ hệ thống hành chính, đồng tiền vàng Daric đến Con đường Hoàng gia, vẫn được ngợi ca như biểu tượng của sự thịnh vượng và tài trị quốc của một nhà lãnh đạo kiệt xuất.